Không biết đến từ bao giờ, cái từ bác sĩ được dùng để chỉ người thầy thuốc tốt nghiệp đại học y khoa , được ghi nhận trong Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên (NXB KHXH 1988, tr.39). Từ này quen đến nỗi chẳng có mấy người thắc mắc về ý nghĩa của nó (kể cả nhiều người trong ngành y). Nhưng hiểu nghĩa bác sĩ như ngày nay là khác hoàn toàn so với nghĩa gốc. Chúng ta cũng sẽ tìm hiểu điều này.
Trước hết bác sĩ chính là một đến từ Hán Việt, trong Hán ngữ đến từ này gồm có hai phần:
Bạn đang xem: Bác sĩ chính là gì
– Bác 博 (tính từ): thông suốt, sâu rộng (kiến thức). Thí dụ: uyên bác 淵博: sâu rộng (kiến thức).
Bạn đang đọc: Bác sĩ là gì vậy?– Sĩ 士 (danh từ): có nhiều nghĩa, ở đây chính là tiếng tôn xưng người có phẩm hạnh hoặc tài nghệ riêng. TD: dũng sĩ 勇士, hộ sĩ 護士, bác sĩ 博士…
Ngày xưa, vào đời nhà Đường xa lắc xa lơ bên Tàu, cái từ bác sĩ (博士) dùng để gọi vị quan có học: Thái học bác sĩ (太學博士), Thái thường bác sĩ (太常博士), Thái y bác sĩ (太醫博士)…
Từ này còn dùng để chỉ người học rộng hiểu nhiều hoặc người hành nghề chi tiết, có tính chuyên nghiệp. TD: trà bác sĩ (茶博士): người bán trà. Ngoài ra, nó còn là một tước vị cho người đã tốt nghiệp đại học một ngành nào đó. Trong tác phẩm Diệt vong (滅亡, chương 8) có câu: Tiền niên ngã đắc đáo Ba Lê đại học văn học bác sĩ (前年我得到巴黎大文學博士), nghĩa là “Năm trước tôi đậu xong bằng Bác sĩ về văn học ở đại học Paris”. Điều này cho thấy, tốt nghiệp đại học ở những ngành khác cũng được gọi chính là bác sĩ, chứ không riêng gì ngành y.
Xem thêm: Chất liệu Tencel là gì vậy? Vải Tencel có bền , mát chưa | Đệm Xinh
Trong bài Tặng sư Lư Khâu ở đất Thục (贈蜀僧閭丘師兄) của Đỗ Phủ có câu: Ô hô tiên bác sĩ / Bỉnh linh tinh khí bôn (嗚呼先博士, 炳靈精氣奔), nghĩa là: Than ôi vị bác sĩ thuở trước / Cái khí thiêng liêng sáng rực sao mà mất đi.
Bác sĩ ở đây là “người có kiến thức uyên thâm” – tức nói về nhà sư Lư Khâu.
Trong Bài hát về trống đá (Thạch cổ ca 石鼓歌) của Hàn Dũ có câu: Ức tích sơ mông bác sĩ trưng / Kỳ niên thủy cải xưng Nguyên Hòa (昔初蒙博士徵, 其年始改稱元和), nghĩa là: Nhớ lúc trước vừa đội ơn vua nhận chức bác sĩ / Vào năm Nguyên Hòa mới đổi.
Vậy, bác sĩ theo ý Hàn Dũ chính là một chức quan.
Bây giờ mọi người lần theo từ điển để tìm hiểu xem chữ bác sĩ với nghĩa hiện nay xuất hiện khoảng thời điểm nào. Năm 1651, Từ điển Việt – Bồ – La (Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum) ra đời; năm 1838, quyển từ điển chữ Nôm Dictionarium Anamitico Latinum của AJ.L Taberd được xuất bản; năm 1898, NXB Sài Gòn Chia sẻ quyển Dictionnaire Annamite-Francais của J. F. M. Genibrel, song tất cả những đến từ điển này đều chưa nhận thấy từ bác sĩ. Thời may, trong quyển Đại từ điển chữ Nôm của Vũ Văn Kính (NXB Văn Nghệ, 1998) và Từ điển chữ Nôm của Viện khảo sát Hán Nôm (院研究漢喃) có ghi nhận chữ bác , sĩ với nhiều phương pháp viết chữ Nôm khác nhau.
Chúng tôi gắn kết lại, thấy chữ bác sĩ 博士 (Nôm) lại mượn… nguyên xi đến từ chữ bác sĩ 博士 của Hán ngữ. Điều này cho thấy chữ bác sĩ (Nôm) khó mà có nghĩa mới như ngày nay. Vì sao? Đơn giản là khái niệm docteur , docteur en médicine (bác sĩ y khoa) trong tiếng Pháp vẫn chưa phổ biến ở Việt Nam vào thời đó.
Tham khảo thêm: Cream Of Tartar là gì vậy? Nguyên Liệu Thần Kỳ Trong Làm Bánh
Như vậy, có khả năng sau khi chính quyền Pháp giải thể việc thi cử chữ Nho (1915 ở Bắc kỳ , 1919 ở Trung kỳ) rồi dùng chữ Quốc ngữ làm văn tự chính thức thì chữ bác sĩ mới có nghĩa như ngày nay. Tất cả bắt nguồn đến từ việc người Pháp đem y khoa phương Tây vào giảng dạy tại Việt Nam, kèm theo đó là những thuật ngữ y khoa bằng tiếng Pháp xuất hiện, bắt buộc phải dịch sang tiếng Việt. Những bậc thức giả nào đó đã dịch chữ docteur hay là docteur en médicine thành bác sĩ để rồi về sau những chữ physician, medical doctor hay là doctor trong tiếng Anh, thông qua phương pháp hiểu từ tiếng Pháp, và cũng đã có nghĩa chính là bác sĩ như ngày nay.
Nói phương pháp khác, từ thế kỷ XX, chữ bác sĩ chưa còn đã được hiểu như ngày xưa, nó đã có nghĩa mới. Từ điển Việt Nam của Thanh Nghị (NXB Thời Thế, 1958) giải thích: “BÁC SĨ dt. Học vị cao cấp sau thạc sĩ, người đỗ bằng bác sĩ. Docteur: doctorat. Bác sĩ y khoa: docterat, docteur en medicine” (tr. 49).
Nhưng, xin nhắc lại, phương pháp hiểu chữ bác sĩ hiện nay không giống như nghĩa gốc. Nếu dùng từ docteur, docteur en médicine (Pháp) hay là physician, medical doctor, doctor (Anh) với nghĩa chính là “thầy thuốc” thì phải dùng đến từ y sanh (sinh) 醫生 hoặc y sĩ 醫士 mới chính xác. Thí dụ, trong Thủy hử truyện 水滸傳 có câu: Sử Tiến phụ thân, Thái Công, nhiễm bệnh hoạn chứng, sổ nhật bất khởi. Sử Tiến sử nhân viễn cận thỉnh y sĩ khán trị, bất năng thuyên khả (史進父親, 太公, 染病患證, 數日不起. 史進使人遠近請醫士看治, 不能痊可), nghĩa là “Thân phụ Sử Tiến, (cụ) Thái Công, mắc bệnh mấy ngày không dậy. Sử Tiến sai người mời những thầy thuốc gần xa chữa trị, nhưng không khỏi”.
Hiện nay, người Trung Quốc vẫn dùng đến từ y sĩ 醫士 / 医生 với nghĩa tương ứng trong tiếng Anh, Pháp vừa nêu ở trên (kể cả thầy thuốc Đông y và Tây y).
Tuy nhiên, ngày nay nghe cái từ y sĩ 醫士 có lẽ mấy ông bà “bác sĩ” cảm giác mình bị xuống cấp, và vì trong lãnh vực sức khỏe, y sĩ dùng để chỉ người có trình độ trung cấp, và chứ chưa phải đại học như bác sĩ.
Vương Trung Hiếu(TP. Cần Thơ)Tuần Báo Văn Nghệ TP.HCM số 427
Tham khảo thêm: Hướng dẫn tạo tài khoản Facebook Business để chạy quảng cáo Facebook