Ông T. Trương hỏi : ” Thưa Bác sĩ , Tôi nghe nói phải trên 50 tuổi mới chích ngừa bệnh giời leo ( Shingles-Zona ) điều này có đúng không ? Khi còn ở Nước Ta trước năm 1975 tôi bị giời leo vào năm 1973 lúc 29 tuổi. Sang Mỹ vào khoảng chừng năm 2009 tôi lại bị một lần nữa. Xin Bác sĩ cho biết bị bệnh rồi có được miễn nhiễm hay không ? hoặc nếu bị thì chỉ nhẹ thôi và chích ngừa như thế nào. Xin bác sĩ cho biết nguyên do, triệu chứng và những giải pháp phòng ngừa, chữa trị .
Cảm ơn Bác sĩ.”
Bịnh “giời leo”, zona tái hồi và thuốc chủng ngừa
Bác sĩ Hồ Văn Hiền vấn đáp :
Bạn đang đọc: Bịnh “giời leo”, zona tái hồi và thuốc chủng ngừaBệnh zona (shingles, herpes zoster)
Bệnh zona là một phát ban ( rash ) gây đau đớn tăng trưởng ở một bên mặt hoặc một bên ( phải hay trái ) của khung hình. Các mụn nước thường đóng vảy trong 7 đến 10 ngày và mất hẳn trong vòng 2 đến 4 tuần. Vài ngày trước khi phát ban Open, bệnh nhân thường bị đau, ngứa hoặc tê tê ở khu vực đó . Thông thường nhất, phát ban xảy ra trong một dải duy nhất bao quanh phía bên trái hoặc bên phải của khung hình. Trong những trường hợp khác, phát ban xảy ra ở một bên của mặt. Bệnh zona trên mặt hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến mắt ( viêm giác mạc, viêm võng mạc ) và gây giảm thị lực. Trong những trường hợp hiếm gặp ( thường ở những người có hệ miễn dịch yếu ), phát ban hoàn toàn có thể lan rộng hơn trên khung hình và trông giống như phát ban thủy đậu ( chicken pox ) . Các triệu chứng khác của bệnh zona hoàn toàn có thể gồm có
SốtNhức đầuỚn lạnhĐau dạ dày
Chứng đau thần kinh sau zona (post herpetic neuralgia, PHN)
Bịnh “ giời ăn ” ( zona, shingles, herpes zoster ) do siêu vi herpes bịnh trái rạ ( thuỷ đậu ) gây ra ( varicella zoster virus ) . Sau khi bịnh trái rạ lành rồi, những virus vẫn tiềm ẩn trong hệ thần kinh người bịnh, dù người đó không có triệu chứng gì cả. Trong 1 số ít trường hợp như bị stress, đề kháng khung hình yếu, virus trái rạ ” thức dậy ‘ và sinh ra những mụn nước tụ tập trong một vùng bên phải hoặc bên trái khung hình ( unilateral ), và số lượng giới hạn trong ” chủ quyền lãnh thổ ” ( dermatome ) của một hai sợi rễ thần kinh xuất phát từ tuỷ xương sống .
Ví dụ zona vùng ngực, ngang vú do virus xâm nhập các dây thần kinh tử đốt ngực T3-T4-T5. Vùng bộ phận sinh dục thì S 2-3 (sacral,do sacrum= xương thiêng).
Sau khi bị chứng “ dời ăn ”, lúc những mụt quốc tế da đang lành hẳn, dây thần kinh cảm xúc dermatome đó vẫn còn hoàn toàn có thể bị hư hại, biến hóa, gởi về não bộ những tín hiệu đau đớn gây ra chứng đau thần kinh sau zona ( postherpetic neuralgia, PHN ), hoàn toàn có thể lê dài rất lâu, có khi suốt đời. Cơ chế chính của bịnh đau này là những thụ thể đau không có myelin ( unmyelinated nociceptor ) nhạy cảm quá độ, và tạo cảm xúc đau đớn đáng kể ngay khi chúng chỉ bị kích thích nhẹ. Ngoài ra cũng còn tác động ảnh hưởng do 1 số ít dây thần kinh ức chế cảm xúc đau ( inhibitory fibers ) bị hư hại và tổ chức triển khai những tế bào thần kinh bị biến hóa ( rewiring, new connection in central pain transmission neurons ), do đó nguyên do hoàn toàn có thể vừa cục bộ ( peripheral, ngoại biên ) mà cũng hoàn toàn có thể ở luôn trên hệ thần kinh TW ( central ). Có những trường hợp bịnh nhân bị đau hậu nhiễm herpes mà không Open vết san thương ( lesions ) ngoài da, gọi là zoster sine herpete . Người dưới bị zona 60 tuổi, chỉ 10 % bị đau hậu zona, người trên 60 tuổi đến 60 % bị đau hậu zona ; tuổi 70 trở lên, 75 % sẽ bị đau PHN sau khi bị “ dời ăn ”. Sau một tháng có chừng 10 % bị đau, sau 3 tháng chừng 5 % bị đau và sau 1 năm chỉ còn chừng 3 % còn bị đau. Thuốc chữa gồm thuốc chống trầm cảm, thuốc chống co giật ( như gabapentin ), thuốc tê như lidocaine ( lidocaine ), capsaicin . 1 ) Các kháng sinh chống virus Acyclovir, valacyclovir ( Valtrex ) và famciclovir là những giải pháp điều trị có hiệu suất cao so với herpes zoster và lý tưởng nên được mở màn trong vòng 72 giờ sau khi Open phát ban để giảm thời hạn xuất hiện những triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của cơn đau . Có thể kèm theo corticoid để triệu chứng giảm nhanh hơn . 2 ) Thuốc chống co giật ( anticonvulsivant ) được sử dụng để giảm đau trong PHN : gabapentin ( Neurontin ), pregabalin ( Lyrica ). Có thể làm buồn ngủ, chóng mặt, gây ra những cử động bất bình thường, có cơ nguy gây té ở người già. Tuy nhiên, ở người già thuốc này hoàn toàn có thể bảo đảm an toàn hơn là thuốc chống trầm cảm 3 vòng 3 ) Thuốc chống trầm cảm 3 vòng ( tricyclic antidepressant ) như amitriptyline [ Elavil ] hay nortriptyline [ Pamelor ] ức chế kênh sodium. Có thể công dụng chỉ Open sau nhiều tuần sử dụng thuốc phản ứng phụ hoàn toàn có thể là áp huyết tụt lúc đứng dậy, tim đập loạn nhịp, mờ mắt, khó tiểu, bón . 4 ) Thuốc giảm đau loại opioid : vd morphine, methadone, oxycodone, hoàn toàn có thể gây nghiện thuốc. Tramadol không phải là ma túy, rất có ích cho PHN, nhưng vẫn có năng lực gây hiện tượng kỳ lạ tuỳ thuộc vào thuốc và lạm dụng thuốc . Kem aspirin ( Aspercreme ), dầu bạc hà ( menthol ), thuốc làm lạnh da chứa ethyl chloride ( Chloroethane ) hoàn toàn có thể có ích làm giảm đau . 5 ) Thuốc dán ( patch ) chứa thuốc tê ( lidocaine [ Lidoderm ] hay lidocaine + prilocaine [ Emla ] ) 6 ) Thuốc capsaicin trích từ ớt, chỉ sử dụng sau khi vết thương ngoài da đã lành, những mụt nước đã khô, mày tróc rồi. Người dị ứng với chất này không được sử dụng. Chỉ giúp ích trong 1 số ít trường hợp, những thuốc chứa capsaicin ở nồng độ cao hiệu nghiệm hơn . Tuy nhiên, chừng một phần ba bịnh nhân bỏ cuộc vì không chịu được rát da . Capsaicin làm giảm đau bằng phương pháp ảnh hưởng tác động trên những thụ thể đảm nhiệm cảm xúc đau ( nocireceptor ), làm những thụ thể này sản xuất ra substance P. là những neuropeptide đảm nhiệm chuyển ( neurotransmitters ) những impulses về đau và ngứa từ ngoại biên vào thần kinh TW. Capsaicin lúc đầu tạo nên một cảm xúc nóng bỏng, tựa như như cảm xúc cay trong miệng lúc ăn ớt, mặc dầu nhiệt độ tại chỗ không tăng. Sau cảm xúc cay / nóng lúc đầu, vùng này mất cảm xúc vì những chất P. đã bị sử dụng hết, kiệt quệ, nên lúc đó bịnh nhân không còn thấy đau nữa . Thuốc capsaicin kem có trên thị trường mua tự do ở Mỹ. Tuy nhiên thuốc mua cần toa ( Qutenza patch, 8 %, 14×20 cm, 179 mg of capsaicin / patch ; 640 microgram / cm2 ) hiệu nghiệm hơn và phải được bác sĩ tự tay dán vào sau khi chuẩn bị sẵn sàng da bằng thuốc tê thoa vào da. Theo hướng dẫn của hãng thuốc, dán 1-4 miếng, một lần trong 1 giờ, hoàn toàn có thể làm giảm đau đến cả 3 tháng. Biến chứng gồm sưng, đỏ, đau chỗ dán, đau đớn nhiều và áp huyết lên cao trong lúc sử dụng thuốc hay ngay sau đó. Những người áp huyết cao hay có bịnh tim mạch phải cẩn trọng . Ở dạng nước lotion, kem, dạng mỡ thoa, thuốc dán. Thuốc cần thoa 3-4 lần / ngày, cần mang găng tay để thoa thuốc, và hoàn toàn có thể phải sử dụng đều đặn 6 tuần trở lên mới thật sự đạt được năng lực của thuốc . 6 ) Kem aspirin ( Aspercreme ), dầu bạc hà ( menthol ), thuốc làm lạnh da ( skin coolants ) chứa ethyl chloride ( Chloroethane ) hoàn toàn có thể có ích làm giảm đau . 7 ) Những người bị PHN có mức vitamin trong máu thấp hơn trung bình. Dùng nhiều vitamin C hơn hoàn toàn có thể có ích làm giảm cơn đau tự phát . 8 ) TENS : ( transcutaneous electric nerve stimulation ) : Một dòng điện phát ra từ một máy nhỏ chạy bằng pin kích thích vùng da đau theo tần số và cường độ kiểm soát và điều chỉnh được, có lẽ rằng vì những xung động ( impulses ) làm át đi những tín hiệu về đau được gởi về bộ óc ,. Đồng thời người ta cũng giả thuyết là TENS làm bộ óc sản xuất thêm chất endorphin làm giảm đau . 9 ) Mổ Ruột : ( Nếu mọi phương pháp chữa trị khác không có hiệu quả, tuy nhiên vẫn không hiệu nghiệm lắm )
DREZ (dorsal root entry zone lesions): Bác sĩ giải phẫu cắt xương lamina phía sau cột sống, sử dụng sức nóng điện cực ‘đốt’ chỗ dây rễ thần kinh đi vào tủy sống, kết quả không khả quan lắm trong những trường hợp đau hậu zona (Friedman A.H., Bullitt E.)Chích corticoid trong không gian trên màng cứng của tủy sống (epidural corticosteroid injection)Nerve block (block truyền dẫn dây thần kinh)
Zona tái hồi (recurrent zoster, recurrent shingles)
Đối với người từng bị bịnh trái rạ, một phần ba ( ⅓ ) sẽ bị zona một lần trong đời, và tuổi càng cao thì cơ nguy mắc zona càng nhiều. Trong số này chừng 1/3 sẽ mắc zona lần thứ 2. Không có số liệu về zona tái hồi lần thứ 3. Những người bị đau hậu zona hơn một tháng, cơ nguy zona tái hồi càng cao. Trước đây người ta tưởng chỉ có những người có hệ miễn nhiễm yếu kém mới bị zona tái hồi, tuy nhiên một điều tra và nghiên cứu hàng ngàn người mắc zona cho thấy người không có yếu tố với hệ miễn nhiễm vẫn mắc chứng zona tái hồi như thường . Một số bác sĩ chuyên về yếu tố này cho biết zona tái hồi rất hiếm ; sau một đợt zona khung hình người bịnh được ngày càng tăng miễn nhiễm với bịnh này ít lắm trong vài năm và triệu chứng lần sau thường nhẹ hơn ( cell mediated immunity ). Phần lớn trường hợp cho rằng bịnh zona trở lại, hoàn toàn có thể bịnh nhân hay bác sĩ lầm lẫn với một bịnh khác, nhất là một phát ban ( rash ) do virus herpes khác gây ra ( HSV miệng hay sinh dục ). Bịnh zona xảy ra 36 năm sau lần đầu, hoàn toàn có thể lúc đó bịnh nhân đã lớn tuổi ( 63 tuổi ) vì vậy tăng cường miễn nhiễm xảy ra sau đợt zona tiên phong đã yếu đi .
Thuốc chích ngừa zona (shingles)
1 ) Shingrix ( adjuvant recombinant varicella zoster virus vaccine ) được CDC khuyến nghị sử dụng ưu tiên ( so với Zovirax ) ( 2017 ). Hiệu quả của vắc-xin là 69 % trong năm tiên phong, nhưng giảm xuống còn 4 % trong năm thứ 8 ; không có khuyến nghị nào cho việc chích lại những người nhận được vắc-xin từ 60 tuổi trở lên. Tỷ lệ mắc herpes zoster ở những người được tiêm vắc-xin giảm 96 % so với giả dược ( placebo ) . Shingrix được chích làm 2 lần, phương pháp nhau 2-6 tháng cho người trên 50 tuổi với năng lực miễn nhiễm thông thường ( immunocompetent ), kể cả những nhóm sau day :
Đã có hay không bị zona trước đây (“giời ăn”)Đã có hay không được chích một liều Zostavax trước đâyCó tình trạng bệnh lý mãn tính (ví dụ, suy thận mãn tính, đái tháo đường, viêm khớp dạng thấp, bệnh phổi mãn tính), trừ khi có chống chỉ định.Tương tự như Zostavax, Shingrix có thể được sử dụng cho người lớn
– đang sử dụng liệu pháp ức chế miễn dịch liều thấp – đang dự trù sẽ sử dụng ức chế miễn dịch – đã phục sinh khỏi bệnh có năng lực suy giảm miễn dịch
Trong cùng một lần khám bịnh, có thể vừa chích Shingrix, vừa chích những loại chủng ngừa khác được khuyên sử dụng thường xuyên cho người lớn từ 50 tuổi trở lên, chẳng hạn như vắc-xin cúm và phế cầu khuẩn.
2 ) Zostavax ( FDA approved 2006 ) Chỉ chích một lần. Tương tự như thuốc chích ngừa thuỷ đậu tên Varivax nhưng ở liều cao hơn nhiều lần và đắt tiền hơn. Giảm zona được chừng 70 %. FDA gật đầu cho người 50 tuổi trở lên. Tuy nhiên CDC không khuyến nghị sử dụng một phương pháp thông lệ cho người từ 50-59 tuổi vì chưa chứng tỏ được hiệu nghiệm về vĩnh viễn. Ở người trên 60 tuổi, hiệu nghiệm giảm đi sau 5 năm, lúc mà cơ nguy phát bịnh zona cao hơn cả ( càng lớn tuổi cơ nguy càng cao ). Sau khi chích Zostavax ở người 70-79 tuổi, hiệu nghiệm chỉ 41 %, người 80 tuổi hiệu nghiệm chỉ 18 % trong 3 năm đầu. Bịnh nhân vẫn hoàn toàn có thể sử dụng Zostavax nếu dị ứng với Shingrix, chọn sử dụng Zostavax, hoặc không có thuốc Shingrix để chích . Bịnh nhân vẫn hoàn toàn có thể sử dụng dù trước đây mình có từng bị trái rạ ( thuỷ đậu ) và shingles hay không . Trong bài này tất cả chúng ta nói về bịnh zona của tây y. Sau đây tất cả chúng ta bàn thêm về con giời và bệnh do con giời gây ra . ” Giời leo ” hay ” giời ăn là một từ tiếng Việt được sử dụng thông dụng. Một số trang về y học dân tộc bản địa vẫn cho bịnh ” giời leo ” là có thật, do da phản ứng với con giời bò trên đó. Theo Wikipedia, ” Bệnh giời leo : nguyên gốc là tên dân gian để chỉ chung những loại viêm da dị ứng do tiếp xúc với con giời leo hoặc 1 số ít loại côn trùng nhỏ có độc tính như kiến ba khoang ( thuộc chi Paederus ), sâu ban miêu ( thuộc họ Meloidae ) Open trong mùa gặt, thời kỳ giao mùa hay mưa và bão “. Giời là một loại rết nhỏ, một loại sâu bọ nhiều chân ( centipede, mỗi đốt thân có 1 cặp chân ), hoàn toàn có thể ” cắn ” bằng phương pháp chọc thủng da với đôi chân nhọn tiên phong phía đầu của nó ( forcipules, fangs ), tiếp nối với tuyến độc tố ở dưới đầu của nó. Tất cả rết đều có năng lực cắn, mặc dầu một vài ít loài nhỏ hơn không đủ mạnh để đâm thủng da người. Vết cắn nổi bật là hai dấu chấm đỏ, có lẽ rằng không giống những vết zona. Các độc tố của con centipede chứa serotonin, chất cytolysin, chất làm huyết tán hemolysin, histamin và chất làm sưng bỏng ( vesicating agent ) ( 5 ). Hiếm khi vết cắn làn sau một hai ngày, con rết gây triệu chứng body toàn thân và chỉ có một trường hợp tử vong được báo cáo giải trình . Đại Từ Điển Tiếng Việt ( Nguyễn Như Ý chủ biên ) định nghĩa : “ Giời là động vật hoang dã cùng họ với rết, có nhiều chân, thân mảnh, tiết chất hoàn toàn có thể làm bỏng da người. ” Từ điển Giúp đọc Nôm và Hán Việt của Trần Văn Kiệm định nghĩa “ giời là loại trùng có nhớt lân tinh ”. Có lẽ millipede hợp với diễn đạt này. Millipede ( “ trùng nghìn chân ”, mỗi đốt thân có 2 cặp chân ) không cắn, nhưng nhả ra, hoặc xịt ra, có khi xa vài centimet, một chất tiết hôi và làm da, niêm mạc, mắt ngứa ngáy, sưng đỏ không dễ chịu. Có thể tất cả chúng ta sử dụng từ ” giời leo ” là do trước kia trong đời sống nông thôn, có những trường hợp da tiếp xúc với loại chất tiết này của con giời . Có những millipede ở núi rừng California ( Alcatraz millipedes ) quang lúc chiếu tia ánh sáng đen vào chúng ( fluorescent ), nhưng cũng có loại millipede hiếm tự nó phát quang bằng hiện tượng kỳ lạ phát quan sinh học ( bioluminescence ) . Xin nhớ tổng thể những nhận xét trên chỉ có tính cách thông tin, fan hâm mộ cần được bác sĩ khám bịnh và được bác sĩ theo dõi . References :
Herpes Zoster Recurrences More Frequent Than Previously Reported
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3031432/ 2 ) Herpes Zoster Vaccine and the Incidence of Recurrent Herpes Zoster in an Immunocompetent Elderly Population https://academic.oup.com/jid/article/206/2/190/2192549 3 ) CDC website 4 ) Herpes Zoster and Postherpetic Neuralgia : Prevention and Management https://www.aafp.org/afp/2017/1115/p656.html 5 ) Sharon M. Gwaltney-Brant, … Hany Youssef, in Veterinary Toxicology ( Third Edition ), 2018 https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/centipede 6 ) https://www.kqed.org/science/30655/new-millipede-species-glows-in-the-dark-to-cope-with-heat Bác sĩ Hồ V. Hiền
Ngày 2 tháng 12 năm 2019
Quý vị hoàn toàn có thể xem và nghe lại những bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, E-mail đến địa chỉ .