Các khái niệm về giá trị – Phần III

0 Shares

III/ Giá trị xã hội

Các loại giá trị, các ý niệm về giá trị cũng như khái niệm “ giá trị ” đều là mẫu sản phẩm của con người, theo khoa học, đều thuộc phạm trù xã hội. Giá trị xã hội, theo các tài liệu xã hội học, chính trị học …, được xác lập là quyền lợi do các loại dịch vụ, trong đó có dịch vụ công mang lại cho xã hội, trong đời sống của con người và hội đồng, xã hội ; nó chú ý quan tâm nhiều tới các khoanh vùng phạm vi như phúc lợi ( wellbeing ), sức khỏe thể chất, hợp đồng, việc làm, thiên nhiên và môi trường … Vì vậy, “ giá trị xã hội ” là giá trị của tập thể, có cả mặt “ tinh thần ” lẫn mặt “ vật chất ”. Trong đời sống của con người và hội đồng, xã hội, hai mặt này hầu hết gắn bó với nhau, tuy ở mỗi trường hợp sự gắn bó này hoàn toàn có thể ở các mức độ khác nhau. Tuy vậy, nhiều tác giả khi xem xét các “ giá trị xã hội ” không coi trọng góc nhìn kinh tế tài chính mà tập trung chuyên sâu vào ý nghĩa xã hội – “ vốn xã hội ” .

Từ đầu thế kỷ XX, J. Schumpeter (1883 – 1950) đã có bài viết “Bàn về quan niệm giá trị xã hội” (năm 1909) đặt vấn đề phải xác định không các giá trị của từng người mà còn phải tính đến giá trị xã hội – cái có lợi ích chung cho xã hội. Ông chỉ ra việc sản xuất phải gắn liền với việc phân phối, và đặt trong mối quan hệ với giá trị xã hội, giá trị xã hội phụ thuộc vào phân phối phúc lợi. Mặt khác, giá trị xã hội bắt nguồn từ từng người muốn gì và được hưởng phúc lợi bao nhiêu. Ở đây phải tính đến cả luật cung – cầu, riêng về phương diện cầu trên thị trường vừa phải có tính cá thể vừa phải có tính xã hội. Như vậy, Schumpeter đã đưa ra thuật ngữ – khái niệm – quan niệm ban đầu về “giá trị xã hội”; xác định nội hầm “giá trị” là “cái có ích”, “điều mong muốn”, và “hưởng thụ”; giá trị xã hội ảnh hưởng đến giá trị cá nhân, và ngược lại. Cách tiếp cận giá trị được vận dụng vào xã hội học và có ảnh hưởng tới quản trị xã hội, có thể coi đây là đóng góp của giá trị học đầu thế kỷ XX cho loài người.

Các khái niệm về giá trị – Phần III

Bạn đang đọc: Các khái niệm về giá trị – Phần III

Tuy sáng tạo độc đáo về sức mạnh của tổ chức triển khai xã hội đã có từ lâu nhưng chỉ gần đây, vào thập kỷ ở đầu cuối của thế kỷ XX, thuật ngữ “ vốn xã hội ” mới trở nên phổ dụng trong chính trị học, xã hội học, giá trị học, cả trong kinh tế tài chính học cũng như trong đời sống nói chung. Chủ đề này có nhiều tác giả chăm sóc nghiên cứu và điều tra, mở màn là R. Putnam, Giáo sư Đại học Harvard và F. Fukuyama, Giáo sư Đại học John Hopkins. “ Vốn xã hội ” theo Putnam là giá trị của tập thể tổng thể các mạng ( mạng lưới hệ thống, tổ chức triển khai xã hội, các mạng máy tính và khuynh hướng xã hội, do các thành viên đem lại quyền lợi cho nhau ). Từ định nghĩa này hoàn toàn có thể hiểu “ giá trị xã hội ” là “ giá trị tập thể ” do các thành viên tạo nên, các giá trị này đem lại quyền lợi cho nhau, chủ thể của giá trị là tập thể, nội hàm của “ giá trị ” là “ quyền lợi chung ”. Còn theo Fukuyama, “ vốn xã hội ” là các giá trị hay chuẩn mực được san sẻ, giúp cải thiện sự hợp tác xã hội, trực tiếp trong các quan hệ xã hội đương thời. Ông cũng nói đến công dụng tích cực của “ vốn xã hội ” so với sự tăng trưởng thành công xuất sắc của xã hội. Ý kiến này gần với giá trị học. Định nghĩa của Putnam giúp ta hiểu ra rằng, nói đến “ vốn xã hội ” là nói đến “ giá trị xã hội ” do xã hội ( hội đồng ) là chủ thể, nhấn mạnh vấn đề sự đồng thuận của các thành viên so với các giá trị. Như vậy, có sự gặp gỡ từ phía xã hội và từ phía cá thể trong “ giá trị ” : tập thể ( hội đồng, xã hội, dân tộc bản địa ) lựa chọn giá trị, từng cá thể theo và sử dụng các giá trị trong đời sống bản thân. Tâm lý học giá trị và giáo dục học giá trị rát cần chú ý quan tâm đặc thù này, nhất là khi vận dụng giải pháp tiếp cận thành viên. Trong sản xuất cũng như mọi hoạt động giải trí khác của quốc tế văn minh, con người rất chú ý quan tâm vai trò dữ thế chủ động tích cực hoạt động giải trí vì quyền lợi bản thân và cộng động, xã hội, đồng thời cũng rất chăm sóc đến các kiến thức và kỹ năng hợp tác nhóm. Một yếu tố quan trọng tạo nên giá trị xã hội, như đã nói ở trên, là “ sự san sẻ ” giữa các thành viên, tức là từ các mối quan hệ người – người ( trong lịch sử vẻ vang Nước Ta gọi là “ đoàn kết ”, ngày này gọi là “ tính hội đồng ”, tiếng Anh hay dùng từ “ cohesion ” ( cố kết ) ). Đó là một đặc trưng rất nổi trội ở loài người, được củng cố và tăng trưởng hầu hết bằng con đường giáo dục ( gồm có cả tự giáo dục ), tạo nên sức mạnh tinh thần – sức mạnh tâm ý. Giá trị ấy hầu hết thuộc phạm trù “ tinh thần ”. Để hiểu thêm về “ giá trị xã hội ”, nhất là “ giá trị ” trong giá trị học, cần tìm hiểu và khám phá “ giá trị tinh thần ” là phạm trù gồm có các “ giá trị tâm ý ” .

IV/ Giá trị tinh thần

Cần tìm hiểu và khám phá sâu khái niệm “ giá trị tinh thần ” bởi “ giá trị ” trong giá trị học thuộc về phạm trù tinh thần ; tâm ý, giáo dục đều thuộc quốc tế tinh thần. Hơn nữa, nhân dân ta có truyền thống cuội nguồn coi trọng các giá trị tinh thần – giá trị văn hóa truyền thống, lịch sử vẻ vang và lúc bấy giờ đang lấy văn hóa truyền thống là nền tảng tinh thần của tăng trưởng. Các giá trị hoàn toàn có thể chia thành hai nhóm : giá trị vật chất và giá trị tinh thần Giá trị vật chất là giá trị tiềm ẩn sẵn có trong vật thể ; các giá trị kinh tế tài chính thường hay được xếp vào nhóm giá trị vật chất. Giá trị tinh thần là do con người và hội đồng tạo nên bằng con đường thưởng thức. Ở con người, như R. Descartes ( 1596 – 1650 ) phân định, một bên là thể xác, một bên là tinh thần, sống sót song song, thường gọi là “ thuyết nhị nguyên ” – khái quát lên thành yếu tố “ tâm – thế ” ( tâm ý và thân thể ). Các nhóm giá trị này đều thiết yếu cho đời sống của con người và hội đồng xã hội, cái này tiếp nối cái kia, cái này nằm trong cái kia, có lúc thống nhất, có lúc xích míc, nhưng nhìn chung, chúng tiếp nối nhau, xen kẽ nhau, chồng ghép lại, tương hỗ nhau, kết lại dòng đời của con
người và hội đồng. Giá trị trong giá trị học thuộc phạm trù giá trị tinh thần . Để đi đến khái niệm giá trị tinh thần, cần hiểu tinh thần là gì ? Đây là một khái niệm phức tạp. Trong Từ điển tiếng Việt, thuật ngữ tinh thần có ba nghĩa : 1 ) Hoạt động trí óc của con người gồm có tư duy, tình cảm, ý chí ; 2 ) Ý thức so với vấn đề ; 3 ) Ý nghĩa sâu xa, thực ra của nội dung. Cả ba nghĩa này giá trị học đều cần tìm hiểu thêm, nhất là nghĩa thứ ba, nhưng đều qua chính sách thưởng thức . Trong Từ điển bách khoa Nước Ta, tập 4 đề cập rõ hơn nghĩa thường thì và nghĩa theo triết học của khái niệm tinh thần. Tinh thần là phạm trù trái chiều với vật chất, là phương pháp sống sót của đối tượng người dùng được phản ánh trong tâm ý con người dưới dạng hình tượng cảm tính và lý tính, tinh thần phản ánh và cải biến thực tiễn hoạt động giải trí vật chất, xã hội, lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống của con người và hội đồng. Cách hiểu tinh thần trong cả hai cuốn từ điển là cách hiểu duy vật biện chứng ( nhưng không “ trái chiều ” ), khác với cách hiểu tinh thần chỉ trong khoanh vùng phạm vi ý thức, như nhà triết học vĩ đại người Đức G.W.F. Hegel ( 1770 – 1831 ) đã khẳng định chắc chắn. Tuy vậy, dưới góc nhìn giá trị học, trong khoanh vùng phạm vi của mục này, cần suy ngẫm các ý tưởng sáng tạo lớn của Hegel về phạm trù tinh thần. Chẳng hạn, tiên phong là sáng tạo độc đáo khẳng định chắc chắn tinh thần là một phạm trù của con người và do con người tạo ra – các giá trị trong giá trị học thuộc phạm trù này. Hegel coi “ tinh thần là điểm xuất phát cho mọi việc làm của mọi người như : mục tiêu, tiềm năng của mọi người, vì cái đó là cái tự mình … ”. Vận dụng vào giá trị học, các hình thức sống sót của giá trị cá thể hay hội đồng đều xếp vào bình diện tinh thần ( như thái độ so với giá trị này hay giá trị khác … ), gắn với tiềm năng, mục tiêu của hành vi, hành vi, đều được chính người mang các giá trị ấy thưởng thức. Ý tưởng của Hegel về “ tinh thần là đời sống đạo đức của một vương quốc, dân tộc bản địa ” rất có ý nghĩa khi bàn tới hệ giá trị vương quốc, dân tộc bản địa. Hegel còn chỉ ra rằng, đời sống đạo đức là tinh thần có thực, hiện thực đích thực, các hình thái của cả một quốc tế ( nhiều hơn các hình thái của ý thức – tức là cả trong khoanh vùng phạm vi tư duy lẫn trong khoanh vùng phạm vi tình cảm, ý chí ) tức là có quốc tế tinh thần mà các khoa học xã hội và nhân văn, nhất là tâm lý học, giáo dục học đã và đang điều tra và nghiên cứu, rất có ý nghĩa so với tăng trưởng quốc gia và mỗi con người. Các ý tưởng sáng tạo này có ý nghĩa thâm thúy trực tiếp với giá trị học, tâm lý học giá trị, giáo dục học giá trị. Hegel còn chỉ ra rằng, tinh thần là quốc tế văn hóa truyền thống, văn minh, tinh thần hoàn toàn có thể hiểu đồng nghĩa tương quan với văn hóa truyền thống. Ý tưởng này hoàn toàn có thể vận dụng để xem xét các yếu tố hệ giá trị chung của dân tộc bản địa và riêng từng cá thể. Dưới góc nhìn của mỗi con người ông cũng khẳng định chắc chắn : Tinh thần là quốc tế của sự đào luyện – tức là của giáo dục, là cái đã đi vào lại trong chính mình – đây là nội dung của chính sách thưởng thức – chính sách hình thành nên giá trị ; tinh thần là “ quốc tế của lòng tin ”, niềm tin là một giá trị có ý nghĩa bậc nhất trong hệ giá trị . Trong tác phẩm Bách khoa thư các khoa học triết học, tập III với tiêu đề Triết học tinh thần, Hegel viết : “ Nhận thức về tinh thần là một việc làm đơn cử, và vì thế, cũng là việc cao nhất và khó nhất. Nhận biết bản thân … là nhận ra cái thực ra trong con người, cái thực ra trong bản thân cho bản thân, – đó chính là phân biệt chính cái thực chất là tinh thần ”. Vận dụng vấn đề này vào kiến thiết xây dựng triết lý “ giá trị bản thân ” là một yếu tố phức tạp, từ đó đến nay đã 200 năm ( 1816 – năm ngoái ), tuy đã có 1 số ít văn minh trong nhận thức về quốc tế tinh thần và vận dụng vào công tác làm việc xã hội, quản trị xã hội, nhất là vào giáo dục, nhưng vẫn còn rất nhiều khúc mắc, nhiều nơi, nhiều lúc còn thiếu tầm nhìn xa trông rộng, quá nặng về chăm sóc đến đời sống vật chất đơn thuần. Trong cuốn sách này, Hegel có một mục từ về tâm lý học : Tâm lý học được xác lập là một khoa học về tinh thần ( cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX trong tâm lý học và phân tâm học nói về “ đời sống tâm ý ” ( psychical life ), S. Freud ( 1856 – 1938 ) thường dùng thuật ngữ “ đời sống tinh thần ” ( mental life ). Đúng vậy, ở con người, và cả ở xã hội, dân tộc bản địa, tinh thần là thực chất – thực chất này được xác lập bởi tổng hòa các mối quan hệ xã hội, như K. Marx viết trong Luận cương thứ sáu về L. Feuerbach ( 1845 ), trong đó các quan hệ kinh tế tài chính là cơ sở, con người trước hết phải sống sau đó mới tính đến các bậc khác trong thang giá trị. Quan niệm về phạm trù tinh thần và về thực chất ở con người rất là có ý nghĩa so với việc điều tra và nghiên cứu về con người nói chung và giá trị học nói riêng. Trong khoa học cũng như trong đời sống, ý niệm này là một yếu tố vô cùng phức tạp, có một lịch sử dân tộc rất nhiều mẫu mã, trước và sau Hegel, nhiều bác học đã đề cập tới ở các mức độ khác nhau .

(còn tiếp)

TH : T.Giang – SCDRC Nguồn tìm hiểu thêm : Phạm Minh Hạc – Tìm hiểu các giá trị dân tộc bản địa Nước Ta với tâm lý học và giáo dục học – NXB CTQG năm ngoái .