KHÔN NGOAN LÀ GÌ ?

Trong đời sống, đôi lúc tất cả chúng ta gặp những người rất mưu trí. Họ mưu trí, nhạy bén, và có vẻ như hiểu biết đủ mọi thứ. Hầu như trong bất kể yếu tố gì họ cũng hoàn toàn có thể lên tiếng góp ý. Nhưng khi nhìn phương pháp sống của họ, những quyết định hành động họ đưa ra, … tất cả chúng ta lại có cảm tưởng họ không khôn ngoan, sáng suốt cho lắm. Vậy tất cả chúng ta phải hiểu khôn ngoan như thế nào cho đúng . Khôn ngoan ta nghe tiếp tục trong đời sống dưới nhiều hình thức. Có thể qua tiếp xúc, qua văn bản chữ viết, qua báo chí truyền thông … thậm chí còn nhiều lần hai từ khôn ngoan Open trên môi miệng ta khi ta khen một ai đó có quyết định hành động khôn ngoan, khen ai đó là người sống khôn ngoan, …. Thế nhưng, khi được người khác hỏi khôn ngoan là gì thì ta lại rơi vào một trạng thái lúng túng, một sự bế tắc. Chắc hẳn sẽ có nhiều người hiểu khôn ngoan theo những lối tâm lý khác nhau, mang tính chủ quan hơn là khách quan . Có người hiểu khôn ngoan là sự mưu trí, người khác hiểu khôn ngoan là sự hiểu biết, người khác nữa lại hiểu khôn ngoan là những kỹ năng và kiến thức, những tài khéo của con người … Nhưng nếu ta cho mưu trí là khôn ngoan thì hễ ai có chỉ số IQ cao là khôn ngoan sao ? Hay những người hiểu biết về một lãnh vực nào đó cũng gọi là khôn ngoan sao ? Hay thậm chí còn những người có năng lực đá bóng, xây nhà cũng là khôn ngoan sao ? Vì thế, mưu trí, hiểu biết hay thành thục một kiến thức và kỹ năng thì khác xa với khôn ngoan .

Theo Việt Nam Tự Điển của Lê Văn Đức và Lê Ngọc Trụ, khôn ngoan có nghĩa là thật khôn, biết phân biệt lợi hại, như ca dao nước ta có câu “Khôn ngoan giữa đám ba bề, đừng cho ai lận, chớ hề lận ai.” Khôn ngoan là khả năng nhận biết điều gì đúng, điều gì sai, điều hay, điều dở, điều gì tạm thời, và điều gì bền vững lâu dài. Khôn Ngoan cũng là khả năng phán đoán đúng, làm theo điều chỉ dẫn tốt nhất được dựa trên kiến thức và sự hiểu biết, là năng lực để thấy, hướng về mục tiêu tốt nhất, cao nhất để chọn, tổng hợp tất cả những gì chắc chắn nhất để đạt được. Người khôn là người biết tận dụng kiến thức tốt nhất, kinh nghiệm thực tiễn nhất và sự hiểu biết hữu dụng nhất.

KHÔN NGOAN LÀ GÌ ?

Thales nổi tiếng là người khôn ngoan. Sự khôn ngoan của ông không phải một thứ khôn ngoan chung chung hay sự tinh ranh thực tiễn của ông, và càng không phải vì ông truy lùng được nguyên tắc tiên phong của mọi vật chất, nhưng khôn ngoan của ông đến từ những câu hỏi mà ông đã đặt ra, sự tìm tòi cái mới của ông xoay quanh thực chất của sự vật. Cũng như Thales, Socrates ý thức về những điều xảy ra trong đời sống hằng ngày, một điều gì đó vượt lên trên hay đằng sau những dữ kiện hằng ngày như tiền tài, danh vọng, thành công xuất sắc … Vậy người khôn ngoan là người biết suy tư về những giá trị đằng sau những thực tại đơn cử hoàn toàn có thể cảm xúc. Mặc dầu việc tìm kiếm hoàn toàn có thể không đạt được hay tác dụng không thật đúng mực, nhưng mỗi khi họ biết suy tư, đặt câu hỏi cho từng yếu tố sẽ giúp họ tìm tòi, năng động phát minh sáng tạo trong đời sống … những người như thế được gọi là người khôn ngoan. Người khôn ngoan là người biết suy tư ; biết dừng lại trước đời sống xô bồ của những chi phối bởi vật chất để nhìn vào nội tâm, nhìn vào chính đời sống mình ; là người biết phương pháp thoát khỏi những trói buộc của những ảo tưởng và hướng đến những gì mang lại giá trị, ý nghĩa đời sống . Hơn nữa, người khôn ngoan còn được hiểu là người nhạy cảm với chính đời sống của mình, với mục tiêu ở đầu cuối của con người. Khởi đầu cho đạo đức học của mình, Aristote đã đưa ra một đánh giá và nhận định rằng : Mọi hoạt động giải trí của sự vật, hiện tượng kỳ lạ và cả con người đều hướng về một mục tiêu. Nhưng sự độc lạ giữa người không khôn ngoan và người khôn ngoan ở chỗ, người không khôn ngoan hướng tới những mục tiêu tầm thường, vụn vặt hay thiếu giá trị đích thực . Một bé trai muốn trở bác sĩ khi lớn lên, một bé gái muốn trở thành một giáo viên, một công nhân muốn trở thành người thợ rành nghề, hay một bác nông dân muốn trở thành người nông dân giỏi là những mục tiêu rất là thiết thực và chính đáng vì nó tạo động lực, ý nghĩa cho con người trong đời sống. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở những mục tiêu trên thì không hề gọi họ là những người khôn ngoan . Người khôn ngoan là người biết sử dụng những mục tiêu trên để làm công cụ, để làm phương tiện đi lại đạt tới mục tiêu cao trọng hơn và giá trị hơn rất nhiều. Với Aristote mục tiêu sau cuối đó là niềm hạnh phúc, sự bình an, sự thiện, là điều tốt nhất ; thứ mục tiêu sau cuối mà mọi mục tiêu khác đều hướng về nó, là mục tiêu có ý nghĩa đích thực cho đời sống con người. Nhưng làm thế nào đạt được mục tiêu ở đầu cuối mà mỗi người mong ước . Trước hết phải có sự hiểu biết về căn nguyên thực tại, nguyên tắc tiên phong của sự vật. Vì không hề triển khai được điều gì nếu không chớp lấy và hiểu được thực chất của những thực tại mà ta khám phá. Sau đó phải biết sử dụng sự phán đoán của mình để phân biệt điều tốt – xấu, đúng – sai để lựa chọn. Người khôn ngoan là người biết chọn cái trung dung giữa hai thái cực thái quá và chưa ổn. Trung dung giữa sự nhút nhát và liều lĩnh chính là sự can đảm và mạnh mẽ, can đảm và mạnh mẽ chính là một đức tính tốt và thiết yếu cho con người .

Người khôn ngoan là người biết làm phương pháp nào để hưởng tới hạnh phúc; họ tránh được những ảo tưởng về mình, về những điều mình đang cố gắng gắn bó, tìm kiếm: danh vọng, tiền tài, thú vui giải trí…đều là những cái không thực, những điều không mang lại hạnh phúc đích thực cho cuộc sống. Người khôn ngoan là người biết chọn, biết liên hệ với những điều thực sự quan trọng, họ biết sử dụng lý trí và ý chí để phân biệt và chọn lựa phương pháp đúng đắn nhất, tốt nhất cho con người. Người khôn ngoan là người ý thức về mục đích sau cùng của đời sống mình và có một định hướng kỉ luật và can đảm để hướng tới mục đích đó.

Mục đích ở đầu cuối mà người khôn ngoan nhắm tới có giá trị vĩnh cửu, vĩnh cửu chứ không nhắm tới những giá trị vụn vặt, chóng qua. Hạnh phúc không giống như những thực tại vật chất hoàn toàn có thể đạt được bằng chính những năng lượng, năng lực của mình. Ta không phủ nhận những cố gắng nỗ lực của bản thân sẽ dẫn ta tới niềm hạnh phúc ta mong ước, nhưng không cho nên vì thế mà ta quy mục tiêu đó phát xuất từ con người, mà nó chỉ được phát xuất từ Thiên Chúa, chỉ nơi Thiên Chúa con người mới tìm được sự bình an, niềm hạnh phúc, ý nghĩa đích thực của đời sống con người. Vì thế, người khôn ngoan là người biết gắn bó đời sống mình, đặt mình vào trong mối đối sánh tương quan với Thiên Chúa . Những ai biết link đời sống mình với Thiên Chúa, với Đấng phát sinh ra mọi sự mới được gọi là người khôn ngoan. Vì chỉ nơi Thiên Chúa, con người mới tò mò ra mục tiêu sau cuối và đích thực cho cuộc sống con người. Với mỗi người Ki-tô hữu, chỉ có Thiên Chúa mới vĩnh cửu vĩnh cửu, là mục tiêu duy nhất để ta nhắm tới mà thôi . Ta thấy người khôn ngoan là người không nhằm mục đích mục tiêu thực tiễn, mục tiêu giúp họ cư xử thận trọng và khôn khéo để thành công xuất sắc trên đời, nhưng họ là những người quy tụ nhiều yếu tố. Trước hết họ biết thoát khỏi những trói buộc, những hấp dẫn của quốc tế thực tại, họ tránh được những ảo tưởng về bản thân, nhìn nhận những số lượng giới hạn của mình, biết những điều gì mang lại niềm hạnh phúc đích thực và gắn bó với nó, biết sử dụng lý trí và ý chí để phán đoán điều tốt – xấu, đúng – sai và lựa chọn điều tốt nhất và đúng nhất. Quan trọng hơn cả là họ biết gắn bó đời sống mình với Thiên Chúa, Ngài là nguồn mạch mọi ơn lành và mọi điều thiện hảo . Là người Ki-tô hữu, khôn ngoan thứ nhất là nhận thấy bàn tay quyền lực của Thiên Chúa trong vạn vật thiên nhiên vạn vật và trong chính đời sống mình. Từ đó, họ là người thành thạo trong thẩm mỹ và nghệ thuật sống đứng đắn ; là người biết nhìn quốc tế chung quanh với cặp mắt sáng suốt và không ảo tưởng ; là người biết những huyền bí và số lượng giới hạn của con người qua những niềm vui hay nỗi khổ ; là người biết vạch ra qui luật cho mình là phải biết sống thận trọng, điều độ trong mong ước, thao tác nhã nhặn, chừng mực, nhã nhặn, chân thành trong lời nói . Để khôn ngoan hoàn toàn có thể lan tỏa trên mọi lãnh vực của đời sống, người Ki-tô hữu cần phải có đời sống mật thiết với Thiên Chúa, vì Thiên Chúa là nguồn mạch khôn ngoan và là Đấng ban sự khôn ngoan cho loài người. Salomon được xem là người khôn ngoan nhất trên mọi kẻ khôn ngoan. Thế nhưng, sự khôn ngoan của ông cũng phải được phát xuất từ Thiên Chúa. Khôn ngoan như vậy đòi ta phải nhất quyết giữ vững lòng trí mình một phương pháp thanh tịnh, để tạo sự bình tâm giữa những trộn lẫn của mọi trường hợp bên ngoài. Đồng thời hướng lòng mình về ánh sáng của chân lý, giúp cho tâm hồn thư thả tăng trưởng những cảm nghĩ tích cực và những phong thái cao đẹp . Muốn thế, những tình cảm không khi nào tìm phương pháp đi trước lý trí, và những xúc cảm không khi nào được ép chế lý lẽ. Nhờ vậy ta tránh được những bồng bột và kích động của bản năng khi đứng trước mọi tình thế, để bình thản nhận ra đâu là dấu chỉ của thánh ý Thiên Chúa, đó thực sự mới là người khôn ngoan .

Antôn Ngọc Hoàng. OH