Natri bicacbonat (tiếng Anh: sodium bicarbonate. Danh pháp IUPAC: sodium hydrogen carbonate) là tên của một hợp chất vô cơ có công thức hóa học NaHCO3. Do được sử dụng rất rộng rãi trong thực phẩm nên nó còn có nhiều tên gọi khác: muối nở, baking soda, cooking soda, bicarbonate of soda… Trong ngôn ngữ giao tiếp thông thường, tên của nó được rút ngắn xuống còn natri bicarb, bicarb soda, hoặc chỉ đơn giản là bicarb.[cần dẫn nguồn] Dù soda là tên thông thường của các muối natri cacbonat Na2CO3 cũng như natri bicacbonat NaHCO3, nhưng thực tế thường gọi natri bicacbonat là baking soda, còn natri cacbonat là soda.
Chất này thường ở dạng bột mịn, trắng, dễ hút ẩm nhưng tan ít trong nước, khi có sự hiện hữu của ion H + thì khí CO2 sẽ được tạo ra. Được sử dụng nhiều trong các ngành công nghiệp hóa chất, thực phẩm, dược phẩm ; là một phụ gia thực phẩm thuộc nhóm INS500 ( gồm natri cacbonat ( I ), natri hidrocarbonat ( II ), natri sesquicacbonat ( III ) trong đó INS ( International Numbering System ) là mạng lưới hệ thống đánh chỉ số quốc tế do Ủy ban Tiêu chuẩn Thực phẩm quốc tế Codex xác lập cho mỗi chất phụ gia ). Chất này theo mạng lưới hệ thống ” số E ” của châu u được gọi là E500 ( II ). Natri bicarbonat thường sủi bọt
Tính chất vật lý
Natri hidrocacbonat, tức baking soda, là một chất rắn màu trắng có dạng tinh thể đơn tà và trông giống như bột, hơi mặn và có tính kiềm tương tự như loại soda sử dụng trong tẩy rửa (natri carbonat, tức E500(I), công thức hóa học Na2CO3) do đó nếu muốn cũng có thể sử dụng baking soda như một chất tẩy rửa.
Bạn đang đọc: Natri bicarbonat là gì – Wikipedia tiếng Việt
Khác với nhiều muối hidrocacbonat và muối của kim loại kiềm khác, NaHCO3 ít tan trong nước, đôi khi có thể coi như là không tan.
Natri bicarbonat là gì – Wikipedia tiếng Việt
Ngoài tự nhiên, baking soda được tìm thấy trong quặng nahcolite ở các nơi có hoặc từng có suối khoáng, loại khoáng chất này được tạo ra từ hàng ngàn năm trước khi mà các sông hồ bị bay hơi một cách nhanh gọn bởi nhiệt độ cao .
Tính chất hóa học
Natri bicacbonat là muối acid do có nguyên tử H linh động trong thành phần gốc acid, thể hiện tính acid yếu. tuy vậy vì NaHCO3 là muối của acid yếu (H2CO3) nên có thể tác dụng với acid mạnh hơn (ví dụ HCl…), giải phóng khí CO2, do đó NaHCO3 cũng thể hiện tính base và tính chất này chiếm ưu thế hơn tính axit.Trong dung dịch nước thì NaHCO3 bị thủy phân tạo môi trường base yếu:
Môi trường này hoàn toàn có thể làm đổi màu quỳ tím nhưng không đủ mạnh để làm đổi màu dung dịch phenolphthalein.
Tác dụng với acid mạnh tạo thành muối và nước, đồng thời giải phóng khí CO2:
Tác dụng với base tạo thành muối mới và base mới:
hoặc tạo thành hai muối mới :
Tác dụng với NaOH tạo thành muối trung hòa và nước:
Dưới tác dụng của nhiệt độ, NaHCO3 chuyển hóa qua lại với Na2CO3 theo phản ứng:
NaHCO3 chủ yếu được điều chế bằng công nghệ Solvay, là một chất trung gian của quá trình này. Phương pháp là cho phản ứng giữa calci carbonat, natri chloride và amonia. Tại thời điểm năm 2001, quy mô sản xuất khoảng 100.000 tấn mỗi năm.NaHCO3 có thể thu được từ phản ứng của carbon dioxide với dung dịch natri hydroxide trong nước. Phản ứng ban đầu tạo ra natri cacbonat:
Sau đó cho thêm carbon dioxide tới dư để tạo natri bicacbonat. Dung dịch sau đó được cô đặc đủ để thu được muối khan:
Na2CO3 + CO2 + H2O → 2NaHCO3
Sản lượng thương mại của các loại bánh soda cũng được sản xuất bằng phương pháp tương tự: tro soda, loại được khai thác từ quặng trona ((Na3HCO3)2.H2O), đem hòa tan vào nước và xử lý với carbon dioxide. Natri bicacbonat được tạo ra ở dạng rắn theo phản ứng:
Na2CO3 + CO2 + H2O → 2NaHCO3
Tên thường gặp trong đời sống của Natri bicacbonat là muối nở hoặc baking soda. Nó có tác dụng tạo xốp, giòn cho thức ăn và ngoài ra còn có tác dụng làm đẹp cho bánh (bột nở).sử dụng để tạo bọt và tăng pH trong các loại thuốc sủi bọt (ví dụ thuốc nhức đầu, v.v…).Baking soda được sử dụng rộng rãi trong chế biến thực phẩm và nhiều ứng dụng khác, nhưng cần chọn mua loại tinh khiết khi sử dụng với thực phẩm. Có thể mua ở hiệu thuốc, nơi bán các dụng cụ làm bánh với các hãng uy tín. Không nên mua ở cửa hàng hóa chất để sử dụng trong nấu nướng vì không an toàn (không tinh khiết, chứa nhiều tạp chất) và không rõ nguồn gốc. Do dễ khai thác nên hóa chất này khá rẻ, khoảng 5.000 đồng cho một gói 100 g. Nếu sử dụng để tẩy rửa thì có thể mua ở cửa hàng hóa chất với giá chỉ khoảng 30.000–40.000 đồng/kg.Vì khi gặp nhiệt độ cao hay tác dụng với chất có tính axit, baking soda sẽ giải phóng ra khí CO2 (carbon dioxide/khí cacbonic), do đó nó thường được sử dụng trong nấu ăn, tạo xốp cho nhiều loại bánh như cookies, muffin, biscuits, quẩy…, vào các loại nước giải khát, thêm vào xốt cà chua hay nước chanh để làm giảm nồng độ axit, hoặc cho vào nước ngâm đậu hay lúc nấu sẽ làm giảm thời gian chế biến, đậu mềm ngon và hạn chế tình trạng bị đầy hơi khi ăn các loại hạt đậu, đỗ. Baking soda cũng rất hiệu quả khi được sử dụng để chế biến các món thịt hầm hay gân, cơ bắp động vật tương tự như nấu đậu, có được điều đó là do tính axit của khí cacbonic khi được giải phóng đã ngấm vào và làm mềm các loại thực phẩm.Trong y tế, baking soda còn được gọi là thuốc muối, được sử dụng trung hòa axit, chữa đau dạ dày hay giải độc do axit; sử dụng làm nước súc miệng hoặc sử dụng trực tiếp: chà lên răng để loại bỏ mảng bám và làm trắng… Thành phần NaHCO3 còn giúp giảm lượng dầu trên da, da dầu là nguyên nhân chính của mụn trứng cá.Ngoài sử dụng trực tiếp cho con người, NaHCO3 còn được sử dụng lau chùi dụng cụ nhà bếp, tẩy rửa các khu vực cần vệ sinh nhờ tính năng mài mòn, tác dụng với một số chất (đóng cặn), rắc vào các khu vực xung quanh nhà để chống một số loại côn trùng.Ngoài ra NaHCO3 còn có nhiều ứng dụng trong công nghiệp da, cao su và chất chữa cháy.Tạo ra hiệu ứng màu vàng chói trong pháo hoa…
^ ab
Nguyễn Thạc Cát (Chủ biên); Từ điển hóa học phổ thông (2009); Nhà xuất bản Giáo dục; trang 270.
^ abc
Hoàng Nhâm; Hóa học vô cơ cơ bản, tập hai – Các nguyên tố hóa học điển hình (2017); Nhà xuất bản Giáo dục; trang 46 – 47.
^
Nguyễn Thạc Cát (Chủ biên); Từ điển hóa học phổ thông (2009); Nhà xuất bản Giáo dục; trang 148.
^ ab
Sách giáo khoa Hóa học 12 nâng cao (2013); Nhà xuất bản Giáo dục; trang 156.
^ abHolleman, A. F. ; Wiberg, E. ” Inorganic Chemistry ” Academic Press : San Diego, 2001. ISBN 0-12-352651 – 5
Bishop D., J. Edge, C. Davis và C. Goodman. “Induced Metabolic Alkalosis Affects Muscle Metabolism and Muscle Metabolism and Repeated-Sprint Ability”. Medicine and Science in Sports Exercise, Vol. 36, No. 5, 807–813, 2004.