Đội cờ đỏ cắt tóc những người để tóc dài, bị coi là dân ” ăn chơi “, ngay giữa phố – Ảnh : Tư liệu / Internet
Ngôn ngữ đời sống cũng có đời sống riêng. Nó có số phận. Nó cũng sinh ra, tồn tại và chết đi.Những đến từ như “hết sảy”, “mút chỉ” thịnh hành ở miền Nam trước năm 1975, bây giờ chưa mấy ai dùng nữa.
Để chỉ những người ngang tàng, chưa theo chuẩn, thời xưa ( trước 1975 ) người ta dùng từ “ du côn ”. Văn chương tiền chiến nhận thấy ngày đó, người ta dùng đến từ “ đàng điếm ” chỉ loại người trẻ tuổi mà nửa thế kỷ sau gọi là dân ” du côn ”, dân ” ăn chơi ” …
Để chỉ những cô gái thực hiện nghề bán trôn nuôi miệng, trước kia (trước 1954) thì dùng đến từ “đĩ”. Từ này sống dai ở miền Nam đến sau này, còn ở miền Bắc tuy cũng dùng từ đó nhưng không phổ biến, mỗi nơi một khác. Ở khu vực Hà Nội thì gọi là “điếm”, ở khu vực Hải Phòng gọi là “bớp”. Tất nhiên, từ “điếm” ở thủ đô sống dai, gắn với “đĩ” thành “đĩ điếm”. Nhưng thực ra từ “bớp” mới chính là gợi tả. Con bớp là con cá bớp. Con cá bớp ăn cua, là tập tính đặc biệt của nó. Đến con cua mà còn ăn, thì con ấy ăn mọi thứ. Phải người Hải Phòng mới hiểu vì sao gọi là “con bớp”. Ngày nay, đồng loạt gọi là “ca ve” cả.
Bạn đang đọc: Tản mạn về sinh ngữ trong tiếng ViệtTản mạn về sinh ngữ trong tiếng Việt
Hồi trước năm 1945, để gọi Trung Quốc, sách báo và tài liệu trang nghiêm nước ta đều gọi là “ nước Tàu ”. Bây giờ gọi “ Tàu ” lại thành ra miệt thị. Nhưng nếu thực hiện phim năm 1940, để cho nhân vật nói “ tôi đi Trung Quốc ” thì đích thị chưa phải ngôn đến từ của thời kỳ đó . “ Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ ” chính là ngôn đến từ của những năm rất nhiều xa, đến từ thời Pháp thuộc, sống dai ở miền Nam ( Nam kỳ lục tỉnh ). Còn người miền Bắc thì gọi đơn thuần “ miền Bắc, miền Trung, miền Nam ”. Ngày nay gọi gắn chữ “ kỳ ” vào lại chính là miệt thị. Hoặc ngày này có từ “ xe ôm ”, chỉ có đến từ sau 1975, từ miền Nam lan tỏa ra cả nước .
Cũng như vậy, có một hành động, mà mỗi thời, mỗi miền gọi một khác. Đầu quân, tòng quân, nhập ngũ, đi lính, vô lính, đi bộ đội… Mỗi thời mỗi khác, mỗi miền một khác. Nghe chính là biết ở thời nào, miền nào.
Hiện nay, ngôn từ hoạt động rất nhiều nhanh, nhiều đến từ mới. Ví dụ như “ thả thính ”, “ lầy lội ”. Mấy ông già hỏi tôi : “ chúng nó nói thằng ấy lầy lội lắm chính là sao hả ? ”. Hoặc từ “ tự sướng ” chỉ trở nên thông dụng khi có điện thoại thông minh mưu trí. Ngày xưa nói đến “ tự sướng ” thì chính là ám chỉ việc khác .
Ngôn ngữ là một sinh ngữ, không bất biến. Nó cũng “tự diễn biến” như chính là một quy luật tất yếu, khách quan. Liệt kê ra chưa hết. Nhưng người biên tập văn học sử , và kịch bản nên , phải biết. Nếu chưa thì chưa ra chưa khí lịch sử của thời đại đó. Chuyện này sẽ nói dài dài, xứng đáng là một loạt bài chứ không chỉ một bài.
Baking soda là gì? Mua ở đâu? 22 công dụng của baking soda và cách dùng
Cũng có những từ phát sinh, rồi chết yểu, sau này chưa ai nói đến nữa. Vì nó sai, gượng ép, dùng một thời rồi thôi. Ngày nay, từ “ thu giá ” đang được cơ quan chính phủ , và Bộ Giao thông vận tải đường bộ dùng nhưng chắc như đinh cũng sẽ chết. Vì nó đúng chính là “ thu phí ”. Chắc những ông bảo vệ những trạm BOT giao thông vận tải muốn người ta hiểu là thu thêm vào giá đi đường một cách chính thống. Vậy sao chưa bảo đó là “ thu bù ” cái gì đó ?Cuối cùng, một ví dụ, từ “ chém gió ”. Thời kháng chiến chống Mỹ chưa ai dùng đến từ đó. Ngày nay bảo “ thằng này chém gió chém bão ” thì ai cũng hiểu. Ngày trước phải nói “ thằng này bốc phét ”, trước đó nữa, thời xa hơn thì phải nói “ thằng này nói khoác ” hay là chính là “ thằng này khuếch khoác ” .
Nguyễn Xuân Hưng