Đối với các định nghĩa khác, xem Tết ( xu thế )
Tiết Thanh minh là một khái niệm trong công tác lập lịch của các nước phương Đông chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Hoa cổ đại. Nó là một trong số hai mươi tư tiết khí của các lịch Trung Quốc, Đài Loan, vàViệt Nam, Nhật Bản, vàTriều Tiên.
Vì lịch của người Trung Quốc, cũng như Việt Nam cổ đại, bị không ít người lầm tưởng là âm lịch thuần túy nên rất không ít người cho rằng nó được tính theo chu kỳ của Mặt Trăng quay xung quanh Trái Đất. Trên thực tế lịch Trung Quốc cổ đại là một loại âm dương lịch nên nếu giải thích theo thuật ngữ của lịch hiện đại ngày nay (lịch Gregory) thì nó được tính theo vị trí của Trái Đất trong chu kỳ chuyển động trên quỹ đạo của mình xung quanh Mặt Trời. Nếu tính điểm xuân phân là gốc (kinh độ Mặt Trời bằng 0°) thì điểm diễn ra hay bắt đầu tiết Thanh minh là kinh độ Mặt Trời bằng 15°. Do vậy, tiết Thanh minh thực tế được tính theo cách tính của dương lịch hiện đại và nó thông thường bắt đầu vào ngày 4 hoặc 5 tháng 4 dương lịch tùy theo từng năm.
Theo quy ước, tiết thanh minh là khoảng thời gian bắt đầu từ khoảng ngày 4 hay 5 tháng 4 khi kết thúc tiết xuân phân và kết thúc vào khoảng ngày 20 hay 21 tháng 4 trong lịch Gregory theo các múi giờ Đông Á khi tiết Cốc vũ bắt đầu.
Bạn đang đọc: Thanh minh là gì – Wikipedia tiếng ViệtThanh minh là gì – Wikipedia tiếng Việt
Chữ Hán: 清明, thanh (清) trong thanh lọc, thanh khiết, mang nghĩa là “sạch sẽ” hay “trong lành”, không phải thanh (青) mang nghĩa là “màu xanh lam”, minh (明) mang nghĩa là “tươi sáng”.
Xét về mặt thời tiết, khí hậu thì từ thời gian này trở đi ở miền Bắc Nước Ta, do tác động ảnh hưởng của luồng gió mùa đông-bắc đã yếu, gió đông-nam đã mạnh dần lên và mưa phùn đã gần như chấm hết hẳn. Điều này làm mất đi hiện tượng kỳ lạ nồm ( hiện tượng kỳ lạ làm hơi nước ngưng tụ lại trên mặt phẳng các vật phẩm tiếp giáp gần với mặt đất cũng như nhà cửa ) và tiết trời trở nên trong sáng, dễ chịu và thoải mái hơn do nhiệt độ đã lên cao và nhiệt độ giảm xuống. Tuy vậy, gần như là vẫn chưa có mưa rào để khởi đầu cho mùa mưa. Mưa rào thường diễn ra gần tiết Cốc vũ .
Tết Thanh minh
Từ thời nhà Thanh, sau khi sửa đổi lịch thì tết Thanh Minh diễn ra vào ngày tiết Thanh minh. Tại Trung Quốc, Đài Loan, vàHồng Kông và Ma Cao thì tết này là một ngày quốc lễ. Còn ở các khu vực khác ở Đông Á thì không. Nói đến Tết Thanh minh thì khi nào người ta cũng nghĩ đến lễ tảo mộ và hội đạp thanh. Tại Nước Ta hội đồng người gốc Hoa ăn tết này theo ngày tiết Thanh minh như Trung Quốc. Thường thì họ sẽ lấy ngày 4/4 dương lịch ( hay ngày 5/4 dương lịch nếu năm đó nhuận tháng 2 có ngày 29 – Năm có số năm chia hết cho 4, thí dụ : năm nay, 2020 … ) là ngày chính để cúng Thanh minh, còn việc cúng vào ngày nào là tùy thuộc mỗi mái ấm gia đình. Ngày Thanh minh là một yếu tố quan trọng để xác lập ngày Tết Nguyên Đán cũng như xác lập tháng nhuận trong âm lịch Trung Quốc v.v.Quy tắc đó là : Ngày Thanh Minh năm âm lịch nào cũng phải rơi vào tháng 3 ( là tháng Thìn )
Giấy ngũ sắc ( 5 màu ) trên các ngôi mộ tại Nước Singapore
Một gia đình người Indonesia gốc Hoa đang tưởng niệm Những người thân qua đời
Nhân ngày Thanh minh, người dân các nước có nền văn hóa truyền thống tương đương và chịu ảnh hưởng tác động của nền văn minh Trung Quốc đều có tục đi tảo mộ gia tiên và làm lễ cúng gia tiên sau cuộc tảo mộ .Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được thật sạch. Nhân ngày Thanh minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, vàrẫy hết cỏ dại và các cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã hoang dã như rắn, vàchuột đào hang, làm tổ mà theo tâm lý của họ là hoàn toàn có thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất. Trong ngày Thanh minh, khu nghĩa trang trở nên đông đúc và sinh động. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết dần các ngôi mộ của gia tiên, vàsau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này ( hoàn toàn có thể sớm hơn một, hai ngày vì nhiều nguyên do khác nhau ) để tảo mộ gia tiên và đoàn viên với mái ấm gia đình. Bên cạnh các ngôi mộ được trông nom, chăm nom cẩn trọng, còn có các ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người đi viếng mộ thường cũng cắm cho các ngôi mộ này một nén hương .
Hội đạp thanh
Trước đây, nam nữ thanh niên cũng nhân dịp này để du xuân nên mới có tên gọi hội đạp thanh (tức giẫm lên cỏ). Ngày nay, ở Việt Nam lễ hội này có lẽ không còn, vànhưng ở Trung Quốc thì một vài nơi vẫn còn duy trì.
Trong văn học
Tranh miêu tả cảnh chị em Thúy Kiều gặp Kim Trọng trong ngày Tết Thanh minh của họa sỹ Lê Chánh, được treo ở lầu 3 của dinh Độc Lập cũ
Nếu tính tiết Đông chí là gốc thì tiết Thanh minh cách tiết này khoảng 105 ngày, còn nếu tính tiết Lập xuân là gốc thì nó cách tiết này khoảng 60 ngày. Tính theo âm lịch, nó rơi vào khoảng từ sớm nhất là giữa tháng Mão (tháng Hai) đến muộn nhất là giữa tháng Thìn (Tháng Ba). Cho nên, vàNguyễn Du trong Truyện Kiều mới có câu:
Ngày xuân con én đưa thoiThiều quang chín chục đã ngoài sáu mươiCỏ non xanh tận chân trờiCành lê trắng điểm một vài bông hoaThanh minh trong tiết tháng BaLễ là tảo mộ, hội là đạp thanhGần xa nô nức yến anhChị em sắm sửa bộ hành chơi xuân…