Tiếng Trung Quốc (giản thể: 中国话; phồn thể: 中國話; Hán-Việt: Trung Quốc thoại; bính âm: Zhōngguó huà), còn gọi là tiếng Trung, tiếng Hoa, tiếng Hán, Trung văn (中文 Zhōngwén), Hoa ngữ (華語/华语 Huáyǔ), Hoa văn (華文/华文), Hán ngữ (漢語/汉语 Hànyǔ), là một nhóm các ngôn ngữ hợp thành một ngữ tộc trong ngữ hệ Hán-Tạng. Tiếng Trung là tiếng mẹ đẻ của người Hán, chiếm đa số tại Trung Quốc và là ngôn ngữ chính hoặc phụ của các dân tộc thiểu số tại đây. Gần 1,2 tỉ người (chừng 16% dân số thế giới) có tiếng mẹ đẻ là một biến thể tiếng Hoa nào đó.
Các phương ngữ tiếng Trung thường được người bản ngữ coi là những biến thể của một ngôn từ duy nhất. Tuy nhiên, do không có tính thông hiểu lẫn nhau ( mutual intelligibility ), chúng được nhiều nhà ngôn ngữ học coi là những ngôn từ riêng không liên quan gì đến nhau trong cùng một họ ngôn từ, giống như kiểu nhóm ngôn từ Rôman. [ a ] Ngành nghiên cứu và điều tra về mối quan hệ lịch sử vẻ vang giữa những thứ tiếng Trung Quốc vẫn còn khá non trẻ. Hiện tại, hầu hết những phân loại đều xếp từ 7 đến 13 nhóm khu vực chính dựa trên sự tăng trưởng ngữ âm từ tiếng Hán trung cổ, trong đó ngôn từ được nói nhiều nhất cho đến nay là tiếng Quan Thoại ( với khoảng chừng 800 triệu người nói, tương tự 66 % ), tiếp theo là nhánh Mân ( 75 triệu, ví dụ tiếng Mân Nam ), nhánh Ngô ( 74 triệu, ví dụ tiếng Thượng Hải ), và nhánh Quảng Đông ( 68 triệu, ví dụ tiếng Quảng Châu Trung Quốc ). Các nhánh này không hề thông hiểu lẫn nhau, và nhiều phân nhóm của chúng không hề hiểu được những tiếng khác trong cùng một nhánh ( ví dụ : Mân Nam ). Tuy nhiên, có những khu vực chuyển tiếp nơi những ngôn từ từ những nhánh khác nhau san sẻ đủ đặc thù để có 1 số ít sự thông hiểu hạn chế, gồm có tiếng Tân Tương với Quan thoại Tây Nam, tiếng Tuyên Châu với Quan thoại Hạ Giang, tiếng Tấn với Quan thoại Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên và một vài ít phương ngữ của tiếng Khách Gia với tiếng Cám ( mặc dầu không hề thông hiểu tiếng Khách Gia chính thống ). Tất cả những phương ngữ tiếng Trung Quốc đều có thanh điệu và phần đông là ngôn từ đơn lập .
Phả hệ ngôn từ của tiếng Trung
Tiếng Trung là một phần của ngữ hệ Hán-Tạng, cùng với tiếng Miến, tiếng Tạng và nhiều ngôn từ khác phân bổ khắp Himalaya và những vùng lân cận. Dù mối quan hệ giữa những ngôn từ trong ngữ hệ này đã được đề xuất kiến nghị từ thế kỷ XIX và nay được đồng ý thoáng rộng, việc phục nguyên tiếng Hán-Tạng nguyên thuỷ khi so với tiếng Ấn- u nguyên thuỷ thì kém hoàn hảo hơn nhiều. Những khó khăn vất vả trong phục nguyên gồm có sự phong phú nội tại của hệ, sự thiếu vắng biến tố ở nhiều ngôn từ, và ảnh hưởng tác động của sự tiếp xúc ngôn từ. Hơn nữa, nhiều ngôn từ nhỏ xuất hiện ở vùng núi khó tiếp cận, và thường cũng ở khu vực biên giới nhạy cảm. Thiếu sự phục nguyên chắc như đinh của tiếng Hán-Tạng nguyên thuỷ, cấu trúc thượng tầng của ngữ hệ lúc bấy giờ vẫn còn bỏ ngỏ. Ngữ hệ Hán-Tạng thường được tạm chia làm hai ngữ tộc : Hán và Tạng-Miến .
Bạn đang đọc: Tiếng Trung Quốc được hiểu như thế nào?
Những di tích chữ Hán cổ nhất có niên đại từ thời nhà Thương (khoảng 1250 TCN). Những đặc điểm ngữ âm của tiếng Hán thượng cổ có thể được tái dựng dựa trên phương pháp gieo vần trong những bài thơ cổ. Thiết Vận, một từ điển vần, cho ta biết những nét khác biệt giữa tiếng Hán miền bắc và nam đương thời. Trong thời kỳ Nam-Bắc triều, tiếng Hán trung cổ trải qua nhiều sự biến đổi âm vị và chia tách thành nhiều phân chi. Triều đình nhà Minh và thời đầu nhà Thanh sau đó đã sử dụng một dạng ngôn ngữ chung gọi là “Quan thoại”. Hán ngữ tiêu chuẩn được tiếp nhận vào thập kỷ 1930, ngày nay được coi là ngôn ngữ chính ở cả Trung Quốc đại lục và Đài Loan.
Tiếng Trung Quốc được hiểu như thế nào?
Các biến thể của tiếng Trung
Các biến thể của tiếng Hoa thường được người bản ngữ coi như những “phương ngôn” của một ngôn ngữ duy nhất, song các nhà ngôn ngữ học đều cho rằng tiếng Trung với mức độ đa dạng đa dạng ngang với một ngữ tộc.[b] Sự đa dạng của tiếng Trung có thể được so sánh với ngữ tộc Rôman, thậm chí còn đa dạng hơn. Có từ 7 đến 13 phân chi tiếng Trung chính (tùy theo phân loại), trong đó phân chi quan thoại có số lượng người nói đông nhất (khoảng 960 triệu, ví dụ tiếng Quan thoại Tây Nam), theo sau là Ngô (xấp xỉ 80 triệu, ví dụ tiếng Thượng Hải), rồi Mân (trên 70 triệu, ví dụ tiếng Mân Nam) và Quảng Đông (còn gọi là Việt) (trên 60 triệu, ví dụ tiếng Quảng Châu), v.v… Các phân chi trên đều không thông hiểu lẫn nhau, và thậm chí những nhóm phương ngữ trong phân chi Mân cũng không thông hiểu lẫn nhau. Tuy vậy, có trường hợp như tiếng Tương và một vài phương ngữ Quan thoại Tây Nam có thể hiểu nhau ở một mức độ nào đó. Mọi phân chi tiếng Trung đều có thanh điệu và là ngôn ngữ đơn lập phân tích tính. Hán ngữ tiêu chuẩn (phổ thông thoại/quốc ngữ/Hoa ngữ) là dạng chuẩn hóa tiếng Trung Quốc nói, dựa trên phương pháp phát âm của tiếng Bắc Kinh thuộc phân chi Quan thoại. Đây là ngôn ngữ chính thức của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan), và là một trong bốn ngôn ngữ chính thức của Singapore. Hán ngữ tiêu chuẩn cũng là một trong sáu ngôn ngữ của Liên Hợp Quốc. Hán ngữ tiêu chuẩn là cầu nối giữa các “phương ngôn” không thể thông hiểu lẫn nhau.
Jerry Norman ước tính rằng có hàng trăm biến thể tiếng Trung không thông hiểu lẫn nhau. Một số biến thể hoàn toàn có thể được xem như những dãy phương ngữ, tức những nơi gần nhau thì hoàn toàn có thể hiểu lời nói của nhau, nhưng càng xa nhau thì độc lạ càng lớn. Nói chung, miền nam Trung Quốc lắm đồi núi thì độ phong phú về ” phương ngôn ” hơn hẳn vùng bình nguyên Hoa Bắc. Có những khu vực ở Nam Trung Quốc mà người nói phương ngữ của một thành phố lớn cũng chỉ hiểu ” sơ sơ ” lời nói của vùng lân cận. Ví dụ, Quảng Châu Trung Quốc phương pháp Ngô Châu 120 dặm ( 190 km ) đường sông, nhưng dạng tiếng Quảng Đông ở Quảng Châu Trung Quốc lại giống với của Ngô Châu hơn giống của Đài Sơn, dù Đài Sơn chỉ phương pháp Quảng Châu Trung Quốc 60 dặm ( 95 km ). Có những nơi ở Phúc Kiến mà lời nói của một huyện ( hay thậm chí còn một làng ) không hề thông hiểu với của huyện ( hay làng ) kế bên .Cho đến tận nửa cuối thế kỷ XX, người nhập cư gốc Hoa ở Khu vực Đông Nam Á và Bắc Mỹ đa phần đến từ vùng duyên hải đông nam, nơi những phương ngôn Mân, Khách Gia và Quảng Châu Trung Quốc hiện hữu. Đa số người Bắc Mỹ gốc Hoa có gốc tích ở Đài Sơn và có tổ tiên nói phương ngữ này .Các phương ngôn thường được xếp vào bảy nhóm :
Phân loại của Lý Vinh, sử dụng trong Trung Quốc Ngữ Ngôn Địa Đồ Tập (1987), có thêm ba phân chi nữa:
Tấn, từng được gộp vào Quan thoại.Huy Châu, từng được gộp vào Ngô.Bình, từng được gộp vào Quảng Đông.
Trung Quốc Ngữ Ngôn Địa Đồ TậpPhân bố của những phân chi tiếng Trung theoSố người bản ngữ của từng phân chi ( chỉ tính tại CHND Trung Quốc và Đài Loan ) năm 2004 :
Quan thoại: 798,6 triệu (66.2%) Tấn: 63 triệu (5.2%) Ngô: 73,8 triệu (6.1%) Huy Châu: 3,3 triệu (0.3%)
Cám: 48 triệu (4.0%) Tương: 36,4 triệu (3.0%) Mân: 75 triệu (6.2%) Khách Gia: 42,2 triệu (3.5%) Quảng Đông: 58,8 triệu (4.9%) Bình: 7,8 triệu (0.6%)
Một số biến thể tiếng Trung chưa được phân loại, ví dụ phương ngữ Đam Châu ( ở Đam Châu, Hải Nam ), tiếng Ngõa Hương ( tây Hồ Nam ) và tiếng Thiều Châu ( bắc Quảng Đông ) . Tiếng Trung là ngôn từ đơn lập, hay là ngôn từ nghiên cứu và phân tích, tức là không làm biến hóa về từ vựng chiếm hữu phương pháp , từ hình thái, tính từ, số. Chỉ theo thứ tự trước sau của từ và sử dụng từ ảo ( hư tự ) để diễn đạt được nghĩa. Cấu trúc này giống với tiếng Việt và những ngôn từ ở Khu vực Đông Nam Á .Các phương ngôn có ngữ pháp độc lạ nhau, cho nên vì thế khi sử dụng bạch thoại văn hoàn toàn có thể gây ra hỗn loạn chữ viết, những chữ viết đó gọi là chữ phương ngôn. Cho nên lấy ngữ pháp của Hán ngữ tiêu chuẩn làm ngữ pháp Bạch thoại. Ngữ pháp cổ xưa văn học, cùng gọi là Văn ngôn . Hệ chữ chính sử dụng để viết tiếng Trung là chữ Hán, có hai phương pháp viết là viết dọc truyền thống cuội nguồn và viết ngang tân tiến :
Cách truyền thống: được viết theo hàng dọc, đọc từ trên xuống dưới theo cột, từ cột phải sang cột trái.Cách hiện đại: được viết theo hàng ngang, đọc từ trái sang phải theo hàng, từ hàng trên xuống hàng dưới.
Mỗi chữ Hán đại diện cho một hình vị và thường có phương pháp phát âm biến đổi theo phương ngôn. Ví dụ, chữ 一 (“nhất”) được đọc là yī trong Hán ngữ tiêu chuẩn, yat1 trong tiếng Quảng Châu và it trong tiếng Mân Tuyền Chương. Từ vựng của những nhánh chính thường khá khác nhau, và dạng viết phi chuẩn của Bạch thoại(ngôn ngữ thông tục) thường có những “chữ phương ngôn” riêng, ví dụ 冇 và 係 (trong tiếng Quảng Châu và Khách Gia), mà có thể bị xem là lỗi thời hay khác lạ trong Quan thoại Bạch thoại văn (dạng viết chuẩn).
” Việt ngữ ” Bạch thoại văn ( Dạng viết tiếng Quảng Châu Trung Quốc thông tục ) khá thông dụng trong những trang chatroom và nhắn tin tức thời trực tuyến so với người Hồng Kông và người nói tiếng Quảng Châu Trung Quốc nói chung .Ở Hồ Nam, phụ nữ ở những vùng nhất định viết bằng Nữ thư, một bộ âm tự bắt nguồn từ chữ Hán. Tiếng Dungan, một phương ngữ Quan thoại, ngày này được viết bằng chữ Kirin, và trước kia được vỉết bằng chữ Ả Rập. Người Dungan đa phần theo Hồi giáo và sống tại Kazakhstan, Kyrgyzstan, và Nga .Tiếng Trung vốn là đơn âm, tức là một chữ một âm, một âm hoàn toàn có thể chia làm thanh, vần, điệu. Chữ Hán đa phần không biểu âm để phát âm, nên thời xưa người ta sử dụng chiêu thức Độc nhược ( 讀若, A đọc gần đúng như A ‘ ). Từ sau khi đạo Phật truyền vào Trung Quốc, biết tiếp thu và dịch tiếng Phạn, biết đến Phiên thiết, hoàn toàn có thể sử dụng để làm dấu phát âm. Từ thời cận đại tới thời nay, đã có Chú âm phù hiệu và Phanh âm cho Tiếng Hán tiêu chuẩn, âm vần từ đây thật rõ ràng . Với tầm quan trọng ngày càng tăng và ảnh hưởng tác động của nền kinh tế tài chính Trung Quốc trên toàn thế giới, việc dạy tiếng Quan Thoại ngày càng phổ cập ở những trường học ở Hoa Kỳ và trở thành một chủ đề được nhiều người biết đến trong giới trẻ quốc tế phương Tây, như ở Anh. [ 20 ]Năm 1991, có 2000 sinh viên quốc tế tham gia Kỳ thi năng lượng Hán ngữ của Trung Quốc ( còn gọi là HSK, tương tự với Chứng chỉ Cambridge tiếng Anh ), trong khi năm 2005 số ứng viên đã tăng mạnh lên 117.660 [ 21 ]. Đến năm 2010, 750.000 người đã tham gia cuộc thi này .Theo Thương Hội Ngôn ngữ Hiện đại, có 550 trường tiểu học, trung học cơ sở và hạng sang phân phối những chương trình tiếng Trung ở Hoa Kỳ vào năm năm ngoái, tăng thêm 100 % trong hai năm. Đồng thời, tỷ suất nhập học những lớp tiếng Trung ở cấp ĐH đã tăng 51 % từ năm 2002 đến năm năm ngoái. Mặt khác, Hội đồng Giáo dục đào tạo Ngoại ngữ Hoa Kỳ cũng có số lượng cho thấy rằng 30.000 – 50.000 sinh viên đang học tiếng Trung vào năm năm ngoái. [ 22 ]Năm năm nay, hơn 50% triệu học viên Trung Quốc theo đuổi chương trình giáo dục sau trung học ở quốc tế, trong khi 400.000 sinh viên quốc tế đến Trung Quốc để học cao hơn. Đại học Thanh Hoa đã đón 35.000 sinh viên từ 116 vương quốc đến học trong cùng năm [ 23 ] .Theo sự ngày càng tăng nhu yếu về tiếng Trung như ngôn từ thứ hai, theo Bộ Giáo dục đào tạo Trung Quốc, có 330 tổ chức triển khai dạy tiếng Trung trên toàn thế giới. Việc xây dựng những Học viện Khổng Tử, là những tổ chức triển khai công cộng thường trực Bộ Giáo dục đào tạo Trung Quốc, nhằm mục đích mục tiêu tiếp thị văn hoá và ngôn từ Trung Quốc cũng như tương hỗ dạy tiếng Trung Quốc ở quốc tế. Có hơn 480 Viện Khổng Tử trên toàn quốc tế vào năm năm trước. [ 22 ]
^David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of Language (Cambridge: Cambridge University Press, 1987), p. 312. “The mutual unintelligibility of the varieties is the main ground for referring to them as separate languages.”Charles N. Li, Sandra A. Thompson. Mandarin Chinese: A Functional Reference Grammar (1989), p. 2. “The Chinese language family is genetically classified as an independent branch of the Sino-Tibetan language family.”Norman (1988), tr. 1. “[…] the modern Chinese dialects are really more like a family of languages […]”DeFrancis (1984), tr. 56. “To call Chinese a single language composed of dialects with varying degrees of difference is to mislead by minimizing disparities that according to Chao are as great as those between English and Dutch. To call Chinese a family of languages is to suggest extralinguistic differences that in fact do not exist and to overlook the unique linguistic situation that exists in China.”Các nhà ngôn ngữ Trung Quốc thường dựa theo phương pháp phân loại của Đại bách khoa toàn thư Trung Quốc: “汉语在语言系属分类中相当于一个语族的地位 。” (“In language classification, Chinese has a status equivalent to a language family.”)Nhiều ví dụ như : Các nhà ngôn từ Trung Quốc thường dựa theo phương pháp phân loại của Phu Mậu Tích trong : ” ” ( ” In language classification, Chinese has a status equivalent to a language family. ” )^David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of Language (Cambridge: Cambridge University Press, 1987), trang 312. “Sự bất thông hiểu lẫn nhau giữa các dạng [tiếng Trung] là nền tảng chính để xem chúng như những ngôn ngữ riêng biệt.”Charles N. Li, Sandra A. Thompson. Mandarin Chinese: A Functional Reference Grammar (1989), trang 2. “Nhóm ngôn ngữ Trung Quốc về mặt phát sinh là một nhánh của ngữ hệ Hán-Tạng.”Norman (1988), trang 1. “[…] các phương ngữ tiếng Trung hiện đại thực ra giống như một nhóm ngôn ngữ […]”DeFrancis (1984), trang 56. “Khi gọi tiếng Trung là một ngôn ngữ duy nhất tạo nên từ nhiều phương ngữ với nhiều mức khác biệt là [ta đã] bị lạc lối bởi những khác biệt “tối thiểu” mà theo Chao thì phải ngang với giữa tiếng Anh và tiếng Hà Lan. Khi gọi tiếng Trung là một nhóm ngôn ngữ là gợi đến những sự khác biệt ngoại ngôn ngữ học mà thực ra không tồn tại và bỏ qua tình thế ngôn ngữ độc đáo đang tồn tại ở Trung Quốc.”Ngữ nhà ngôn ngữ Trung Quốc thường mượn lời của Đại bách khoa toàn thư Trung Quốc: “汉语在语言系属分类中相当于一个语族的地位。” (“Trong phân loại ngôn ngữ, tiếng Trung có địa vị tương đương với của một họ ngôn ngữ.”)Ví dụ như : Ngữ nhà ngôn từ Trung Quốc thường mượn lời của Phó Mậu Tích trong : ” 汉语在语言系属分类中相当于一个语族的地位 。 ” ( ” Trong phân loại ngôn từ, tiếng Trung có vị thế tương tự với của một họ ngôn từ. ” )