Giải quyết những yếu tố về nguồn gốc, bản chất, vai trò của ý thức là một trong những bước tiến khởi đầu để xử lý yếu tố cơ bản của triết học. Cùng tìm hiểu và khám phá khái niệm ý thức là gì, những nguồn gốc của ý thức ; cấu trúc của ý thức …Trên cơ sở khái quát thành tựu của khoa học, của thực tiễn xã hội, chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định chắc chắn nguồn gốc vật chất, bản chất phản ánh vật chất của ý thức để rút ra vai trò của ý thức trong mối quan hệ với ý thức .
Nguồn gốc của ý thức
Ý thức có hai nguồn gốc là nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội.
Ý thức là gì? Nguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thức
Bạn đang đọc: Ý thức là gì? Nguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thứcNguồn gốc tự nhiên
Nguồn gốc tự nhiên của ý thức được thể hiện qua sự hình thành của bộ óc con người và hoạt động của bộ óc đó cùng với mối quan hệ giữa con người với thế giới khách quan; trong đó, thế giới khách quan tác động đến bộ óc con người tạo ra quá trình phản ánh sáng tạo, năng động.
Về bộ óc người : Ý thức là thuộc tính của một dạng vật chất có tổ chức triển khai cao là bộ óc người, là công dụng của bộ óc, là tác dụng hoạt động giải trí sinh lý thần kinh của bộ óc. Bộ óc càng hoàn thành xong, hoạt động giải trí sinh lý thần kinh của bộ óc càng có hiệu suất cao, ý thức của con người càng đa dạng và phong phú và thâm thúy. Điều này giải thích tại sao quy trình tiến hóa của loài người cũng là quy trình tăng trưởng năng lượng của nhận thức, của tư duy và tại sao đời sống ý thức của con người bị rối loạn khi sinh lý thần kinh của con người không thông thường do bị tổn thương bộ óc .Về mối quan hệ giữa con người với quốc tế khách quan tạo ra quy trình phản ánh năng động, phát minh sáng tạo : Quan hệ giữa con người với quốc tế khách quan là quan hệ tất yếu ngay từ khi con người Open. Trong mối quan hệ này, quốc tế khách quan, trải qua hoạt động giải trí của những giác quan đã tác động ảnh hưởng đến bộ óc người, hình thành nên quy trình phản ánh .Phản ánh là sự tái tạo những đặc thù của dạng vật chất này ở dạng vật chất khác trong quy trình ảnh hưởng tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng. Những đặc thù được tái tạo ở dạng vật chất chịu sự tác động ảnh hưởng khi nào cũng mang thông tin của dạng vật chất tác động ảnh hưởng. Những đặc thù mang thông tin ấy được gọi là cái phản ánh. Cái phản ánh và cái được phản ánh không tách rời nhau nhưng không giống hệt với nhau. Cái được phản ánh là những dạng đơn cử của vật chất, còn cái phản ánh chỉ là đặc thù tiềm ẩn thông tin của dạng vật chất đó ( cái được phản ánh ) ở một dạng vật chất khác ( dạng vật chất nhận sự tác động ảnh hưởng ) .Phản ánh là thuộc tính của toàn bộ những dạng vật chất, tuy nhiên phản ánh được biểu lộ dưới nhiều hình thức. Những hình thức này tương ứng với quy trình tiến hóa của vật chất .Phản ánh vật lý, hóa học là hình thức thấp nhất, đặc trưng cho vật chất vô sinh. Phản ánh vật lý, hóa học bộc lộ qua những biến hóa về cơ, lý, hóa khi có sự ảnh hưởng tác động qua lại lẫn nhau giữa những dạng vật chất vô sinh. Hình thức phản ánh này mang tính thụ động, chưa có xu thế lựa chọn của vật nhận tác động ảnh hưởng .Phản ánh sinh học là hình thức phản ánh cao hơn, đặc trưng cho giới tự nhiên hữu sinh. Tương ứng với quy trình tăng trưởng của giới tự nhiên hữu sinh, phản ánh sinh học được bộc lộ qua tính kích thích, tính cảm ứng, phản xạ. Tính kích thích là phản ứng của thực vật và động vật hoang dã bậc thấp bằng phương pháp đổi khác khunh hướng sinh trưởng, tăng trưởng, đổi khác sắc tố, đổi khác cấu trúc … khi nhận sự tác động ảnh hưởng trong thiên nhiên và môi trường sống. Tính cảm ứng là phản ứng của động vật hoang dã có hệ thần kinh tạo ra năng lượng cảm xúc, được triển khai trên cơ sở điều khiển và tinh chỉnh của quy trình thần kinh qua chính sách phản xạ không điều kiện kèm theo, khi có sự ảnh hưởng tác động từ bên ngoài môi trường tự nhiên lên khung hình sống .Phản ánh tâm ý là phản ứng của động vật hoang dã có hệ thần kinh TW được triển khai trên cơ sở tinh chỉnh và điều khiển của hệ thần kinh qua chính sách phản xạ có điều kiện kèm theo .Phản ánh năng động phát minh sáng tạo là hình thức phản ánh cao nhất trong những hình thức phản ánh, nó chỉ được thực thi ở dạng vật chất có tổ chức triển khai cao nhất, có tổ chức triển khai cao nhất là bộ óc người. Phản ánh năng động, phát minh sáng tạo được thực thi qua quy trình hoạt động giải trí sinh lý thần kinh của bộ não người khi quốc tế khách quan ảnh hưởng tác động lên những giác quan của con người. Đây là sự phản ánh có tính dữ thế chủ động lựa chọn thông tin, giải quyết và xử lý thông tin để tạo ra những thông tin mới, phát hiện ý nghĩa của thông tin. Sự phản ánh sáng tạo năng động này được gọi là ý thức .
Nguồn gốc xã hội
Nguồn gốc xã hội của ý thức là lao động và ngôn ngữ. hai yếu tố này vừa là nguồn gốc, vừa là tiền đề của sự ra đời ý thức.
Lao động là quy trình con người sử dụng công cụ tác động ảnh hưởng vào giới tự nhiên nhằm mục đích biến hóa giới tự nhiên cho tương thích với nhu yếu của con người ; là quy trình trong đó bản thân con người đóng vai trò môi giới, điều tiết sự trao đổi vật chất giữa mình với giới tự nhiên. Đây cũng là qúa trình làm đổi khác cấu trúc khung hình, đem lại dáng đi thẳng bằng hai chân, giải phóng hai tay, tăng trưởng khí quan, tăng trưởng bộ não, … của con người. Trong quy trình lao động, con người ảnh hưởng tác động vào quốc tế khách quan làm cho quốc tế khách quan thể hiện những thuộc tính, những cấu trúc, những quy luật hoạt động của nó, biểu lộ thành những hiện tượng kỳ lạ nhất định mà con người hoàn toàn có thể quan sát được. Những hiện tượng kỳ lạ ấy, trải qua hoạt động giải trí của những giác quan, tác động ảnh hưởng vào bộ óc người, trải qua hoạt động giải trí của bộ não con người, tạo ra năng lực hình thành nên những tri thức nói riêng và ý thức nói chung .Như vậy, sự sinh ra của ý thức đa phần do hoạt động giải trí tái tạo quốc tế khách quan trải qua quy trình lao động .Ngôn ngữ là mạng lưới hệ thống tín hiệu vật chất tiềm ẩn thông tin mang nội dung ý thức. Không có ngôn từ, ý thức không hề sống sót và bộc lộ .Sự sinh ra của ngôn từ gắn liền với lao động. Lao động ngay từ đầu đã mang tính tập thể. Mối quan hệ giữa những thành viên trong lao động phát sinh ở họ nhu yếu phải có phương tiện đi lại để diễn đạt. Nhu cầu này làm ngôn từ phát sinh và tăng trưởng ngay trong quy trình lao động. Nhờ ngôn từ con người đã không chỉ tiếp xúc, trao đổi mà còn khái quát, tổng kết đúc rút thực tiễn, truyền đạt kinh nghiệm tay nghề, truyền đạt tư tưởng từ thế hệ này sang thế hệ khác .Như vậy, nguồn gốc trực tiếp quan trọng nhất quyết định hành động sự sinh ra và tăng trưởng của ý thức là lao động. Sau lao động và đồng thời với lao động là ngôn từ ; đó là hai chất kích thích hầu hết làm cho bộ óc vượn từ từ chuyển hóa thành bộ óc người, khiến cho tâm ý động vật hoang dã từ từ chuyển hóa thành ý thức .
Bản chất của ý thức .
Ý thức là sự phản ánh năng động, phát minh sáng tạo quốc tế khách quan vào bộ óc con người ; là hình ảnh chủ quan của quốc tế khách quan .Tính chất năng động, phát minh sáng tạo của sự phản ánh ý thức được bộc lộ ở năng lực hoạt động tâm – sinh lý của con người trong việc khuynh hướng tiếp đón thông tin, tinh lọc thông tin, giải quyết và xử lý thông tin, lưu giữ thông tin và trên cơ sở những thông tin đã có nó hoàn toàn có thể tạo ra những thông tin mới và phát hiện ý nghĩa của thông tin được đảm nhiệm. Tính chất năng động, phát minh sáng tạo của sự phản ánh ý thức còn được bộc lộ ở quy trình con người tạo ra những giả tưởng, giả thuyết, lịch sử một thời, .. trong đời sống niềm tin của mình hoặc khái quát bản chất, quy luật khách quan, kiến thiết xây dựng những quy mô tư tưởng, tri thức trong những hoạt động giải trí của con người .Ý thức là hình ảnh chủ quan của quốc tế khách quan nghĩa là : ý thức là hình ảnh về quốc tế khách quan, hình ảnh ấy bị quốc tế khách quan pháp luật cả về nội dung, cả về hình thức biểu lộ nhưng nó không còn y nguyên như quốc tế khách quan mà nó đã cải biến trải qua lăng kính chủ quan của con người. Theo Mác : ý thức “ chẳng qua chỉ là vật chất được chuyển dời vào trong đầu óc con người và được cải biến đi trong đó ” .Ý thức là một hiện tượng kỳ lạ xã hội và mang bản chất xã hội. Sự sinh ra và sống sót của ý thức gắn liền với hoạt động giải trí thực tiễn, chịu sự chi phối không riêng gì của những quy luật sinh học mà hầu hết là của những quy luật xã hội, do nhu yếu tiếp xúc xã hội và những điều kiện kèm theo hoạt động và sinh hoạt hiện thực của xã hội pháp luật. Với tính năng động, ý thức đã phát minh sáng tạo lại hiện thực theo nhu yếu của thực tiễn xã hội .
Kết cấu của ý thức
Ý thức có kết cấu cực kỳ phức tạp. Có nhiều ngành khoa học, nhiều phương pháp tiếp cận, nghiên cứu về kết cấu của ý thức.
a ) Theo những yếu tố hợp thành
Theo phương pháp tiếp cận này, ý thức gồm có ba yếu tố cơ bản nhất là : tri thức, tình cảm và ý chí, trong đó tri thức là tác nhân quan trọng nhất. Ngoài ra ý thức còn hoàn toàn có thể gồm có những yếu tố khác như niềm tin, lí trí, …
Tri thức là toàn bộ những hiểu biết của con người, là kết quả của quá trình nhận thức, là sự tái tạo lại hình ảnh của đối tượng được nhận thức dưới dạng các loại ngôn ngữ.
Mọi hoạt động giải trí của con người đều có tri thức, được tri thức xu thế. Mọi biểu lộ của ý thức đều tiềm ẩn nội dung tri thức. Tri thức là phương pháp sống sót của ý thức và là điều kiện kèm theo để ý thức tăng trưởng. Theo Mác : “ phương pháp mà theo đó ý thức sống sót và theo đó một cái gì đó sống sót so với ý thức là tri thức ” .Căn cứ vào nghành nghề dịch vụ nhận thức, tri thức hoàn toàn có thể chia thành nhiều loại như tri thức về tự nhiên, tri thức về xã hội, tri thức nhân văn. Căn cứ vào trình độ tăng trưởng của nhận thức, tri thức hoàn toàn có thể chia thành tri thức đời thường và tri thức khoa học, tri thức kinh nghiệm tay nghề và tri thức lý luận, tri thức cảm tính và tri thức lý tính, …
Tình cảm là những rung động biểu hiện thái độ con người trong các quan hệ. Tình cảm là một hình thái đặc biệt của sự phản ánh hiện thực, được hình thành từ sự khái quát những cảm xúc cụ thể của con người khi nhận sự tác động của ngoại cảnh. Tình cảm biểu hiện và phát triển trong mọi lĩnh vực đời sống của con người; là một yếu tố phát huy sức mạnh, một động lực thúc đẩy hoạt động nhận thức và thực tiễn. Lênin cho rằng: không có tình cảm thì “xưa nay không có và không thể có sự tìm tòi chân lý”; không có tình cảm thì không có một yếu tố thôi thúc những người vô sản và nửa vô sản, những công nhân và nông dân nghèo đi theo phương pháp mạng.
Tùy vào từng đối tượng người sử dụng nhận thức và sự rung động của con người về đối tượng người sử dụng đó trong những quan hệ mà hình thành nên những loại tình cảm khác nhau, như tình cảm đạo đức, tình cảm nghệ thuật và thẩm mỹ, tình cảm tôn giáo, …
Ý chí là khả năng huy động sức mạnh bản thân để vượt qua những cản trở trong quá trình thực hiện mục đích của con người. Ý chí được coi là mặt năng động của ý thức, một biểu hiện của ý thức trong thực tiễn mà ở đó con người tự giác được mục đích của hoạt động nên tự đấu tranh với mình để thực hiện đến cùng mục đích đã lựa chọn. có thể coi ý chí là quyền lực của con người đối với mình; nó điều khiển, điều chỉnh hành vi để con người hướng đến mục đích một phương pháp tự giác; nó cho phép con người tự kìm chế, tự làm chủ bản thân và quyết đoán trong hành động theo quan điểm và niềm tin của mình. Giá trị chân chính của ý chí không chỉ thể hiện ở cường độ của nó mạnh hay yếu mà chủ yếu thể hiện ở nội dung, ý nghĩa của mục đích mà ý chí hướng đến. Lênin cho rằng: ý chí là một trong những yếu tố tạo nên sự nghiệp phương pháp mạng của hàng triệu người trong cuộc đấu tranh giai cấp quyết liệt nhằm giải phóng mình, giải phóng nhân loại.
Tất cả những yếu tố tạo thành ý thức có mối quan hệ biện chứng với nhau tuy nhiên tri thức là yếu tố quan trọng nhất ; là phương pháp sống sót của ý thức, đồng thời là tác nhân khuynh hướng so với sự tăng trưởng và quyết định hành động mức độ bộc lộ của những yếu tố khác
b ) Theo chiều sâu của nội tâm
Tiếp cận theo chiều sâu của quốc tế nội tâm con người, ý thức gồm có tự ý thức, tiềm thức, vô thức .
– Tự ý thức:
Trong quy trình nhận thức quốc tế xung quanh, con người đồng thời cũng tự nhận thức bản thân mình. Đó chính là tự ý thức. Như vậy, tự ý thức cũng là ý thức, là một thành tố quan trọng của ý thức, nhưng đây là ý thức về bản thân mình trong mối quan hệ với ý thức về quốc tế bên ngoài. Nhờ vậy con người tự nhận thức về bản thân mình như một thực thể hoạt động giải trí có cảm xúc có tư duy, có những hành vi đạo đức và có vị trí trong xã hội. Những cảm xúc của con người về bản thân mình trên mọi phương diện giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành tự ý thức. Con người chỉ tự ý thức được bản thân mình trong quan hệ với những người khác, trong quy trình hoạt động giải trí tái tạo quốc tế. Chính trong quan hệ xã hội, trong hoạt động giải trí thực tiễn xã hội và qua những giá trị văn hóa truyền thống vật chất và ý thức do chính con người tạo ra, con người phải tự ý thức về mình để nhận rõ bản thân mình, tự kiểm soát và điều chỉnh bản thân theo những quy tắc, những tiêu chuẩn mà xã hội đề ra .Tự ý thức không chỉ là tự ý thức của cá thể mà còn là tự ý thức của cả xã hội, của một giai cấp hay của một những tầng lớp xã hội về vị thế của mình trong mạng lưới hệ thống những quan hệ sản xuất xác lập, về lý tưởng và quyền lợi chung của xã hội mình, của giai cấp mình, hay của những tầng lớp mình .
– Tiềm thức:
Là những hoạt động giải trí tâm ý tự động hóa diễn ra bên ngoài sự trấn áp của chủ thể, tuy nhiên lại có tương quan trực tiếp đến những hoạt động giải trí tâm ý đang diễn ra dưới sự trấn áp của chủ thể ấy. Về thực ra, tiềm thức là những tri thức mà chủ thể đã có được từ trước nhưng đã gần như trở thành bản năng, thành kiến thức và kỹ năng nằm trong tầng sâu của ý thức chủ thể, là ý thức dưới dạng tiềm tàng. Do đó, tiềm thức hoàn toàn có thể dữ thế chủ động gây ra những hoạt động giải trí tâm ý và nhận thức mà chủ thể không cần trấn áp chúng một phương pháp trực tiếp. Tiềm thức có vai trò quan trọng cả trong hoạt động giải trí tâm ý hàng ngày của con người, cả trong tư duy khoa học. Trong tư duy khoa học, tiềm thức hầu hết gắn với những mô hình tư duy đúng mực, với những hoạt động giải trí tư duy thường được lặp đi lặp lại nhiều lần. ở đây tiềm thức góp thêm phần giảm sự quá tải của đầu óc trong việc giải quyết và xử lý khối lượng lớn những tài liệu, dữ kiện, tin tức diễn ra một phương pháp lặp đi lặp lại mà vẫn bảo vệ được độ đúng chuẩn và ngặt nghèo thiết yếu của tư duy khoa học .
– Vô thức:
Vô thức là những trạng thái tâm ý ở chiều sâu, kiểm soát và điều chỉnh sự tâm lý, hành vi, thái độ ứng xử của con người mà chưa có sự tranh luận của nội tâm, chưa có sự truyền tin bên trong, chưa có sự kiểm tra, đo lường và thống kê của lý trí .Vô thức bộc lộ thành nhiều hiện tượng kỳ lạ khác nhau như bản năng ham muốn, giấc mơ, bị thôi miên, mặc cảm, sự lỡ lời, nói nhịu, trực giác … Mỗi hiện tượng kỳ lạ ấy có vùng hoạt động giải trí riêng, có vai trò, công dụng riêng, tuy nhiên tổng thể đều có một tính năng chung là giải tỏa những ức chế trong hoạt động giải trí thần kinh vượt ngưỡng nhất là những ham muốn bản năng không được phép thể hiện ra và thực thi trong quy tắc của đời sống hội đồng. Nó góp thêm phần lập lại thế cân đối trong hoạt động giải trí niềm tin của con người mà không dẫn tới trạng thái ức chế quá mức như ấm ức, “ libiđo ” …Như vậy, vô thức có vai trò tính năng nhất định trong đời sống và hoạt động giải trí của con người. Nhờ vô thức mà con người tránh được thực trạng căng thẳng mệt mỏi không thiết yếu khi thao tác “ quá tải ”. Nhờ vô thức mà chuẩn mực con người đặt ra được thực thi một phương pháp tự nhiên … Vì vậy, không hề phủ nhận vai trò cái vô thức trong đời sống, nếu phủ nhận vô thức sẽ không hề hiểu vừa đủ và đúng đắn về con người .Tuy nhiên không nên cường điệu, tuyệt đối hóa và thần bí vô thức. Không nên coi vô thức là hiện tượng kỳ lạ tâm ý cô lập, trọn vẹn tách khỏi thực trạng xã hội xung quanh không tương quan gì đến ý thức. Thực ra, vô thức là vô thức nằm trong con người có ý thức. Giữ vai trò chủ yếu trong con người là ý thức chứ không phải vô thức. Nhờ có ý thức mới tinh chỉnh và điều khiển được những hiện tượng kỳ lạ vô thức hướng tới chân, thiện, mỹ. Vô thức chỉ là một mắt khâu trong đời sống có ý thức của con người .
Xem thêm:
( Nguồn : Tổng hợp )