Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Phan Ngọc Toán – Bác sĩ Hồi sức – Cấp cứu – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.
Trong tủ thuốc của gia đình đa phần đều có ít nhất một loại dung dịch sát khuẩn vết thương, để sát trùng khi không may bị đứt tay, bị trầy xước da do ngã, do va quệt,… Tuy nhiên chưa hẳn tất cả mọi người đã biết cách dùng dung dịch sát khuẩn vết thương một cách chính xác. Việc lựa chọn, dùng không đúng dung dịch sát trùng có thể sẽ đem lại những tác dụng phụ không mong muốn.
1. Các loại vết thương thường gặp
Trước tiên chúng ta cần nắm bắt một cách sơ lược về các loại vết thương thường gặp. Vết thương là tình trạng phá vỡ sự toàn vẹn và làm mất chức năng của các mô. Vết thương có các đặc trưng cơ bản sau đây:
Bạn đang đọc: Cách dùng dung dịch sát khuẩn vết thương
Cách dùng dung dịch sát khuẩn vết thương
Làm suy yếu chức năng sinh lý của mô.Có thể có hoặc không làm mất đi tính toàn vẹn của da.Có thể làm tổn hại da hoặc các cấu trúc bên dưới da.
Vết thương được chia thành hai loại chính, đó là :
Vết thương cấp tính: là các vết thương gặp phải do chấn thương hoặc do phẫu thuật.Vết thương mạn tính: là các vết loét do tì đè (thường gặp ở bệnh nhân tai biến, nằm lâu ở một tư thế), vết loét do mạch máu, tổn thương bàn chân ở bệnh nhân đái tháo đường,…
2. Vì sao phải rửa vết thương?
Chúng ta phải rửa vết thương vì điều đó giúp làm giảm vi khuẩn phù du, làm sạch các mảnh vụn, tập chất và dịch viêm. Tuy nhiên việc rửa vết thương cũng có thể gây tổn thương mô. Công việc sát khuẩn vết thương là có lợi hay có hại còn phụ thuộc vào áp lực được dùng để làm sạch vết thương và bản thân dung dịch sát khuẩn được dùng.
Các nhu yếu cơ bản của một dung dịch sát trùng vết thương đó là :
Không làm tổn thương mô vết thương.Không gây độc cho cơ thể khi dùng trên diện rộng.Tiêu diệt được vi khuẩn, đặc biệt là phân hủy biofilms – là lớp màng sinh học do các vi sinh vật (vi khuẩn, vi rút,..) và các tế bào dính vào nhau trên bề mặt vết thương.Có khả năng thấm sâu vào các tổ chức.
3. Các loại dung dịch sát khuẩn vết thương thường dùng
Các dung dịch sát khuẩn vết thương thường dùng như thể :
NướcNước muốiDung dịch RingerHydrogen peroxideSodium hypochloriteAcid aceticCồnCác chế phẩm bạc ion hóaChlorhexidinePolyhexanide/BetainePovidone-iodine…
3.1. Nước muối
Đây là dung dịch sát trùng vết thương được dùng thoáng đãng. Dung dịch này không làm giảm gánh nặng sinh học hay cải tổ quy trình lành vết thương .
3.2. Cồn
Cồn thường được dùng để sát khuẩn da, mặt phẳng vết thương. Nồng độ cồn đạt được hiệu suất cao kháng khuẩn là > 50 %, nên dùng cồn từ 60-90 %, tốt nhất là cồn 70 độ .
Cơ chế tác dụng của dung dịch cồn đó là gây biến tính protein của vi sinh vật, có tác dụng diệt vi khuẩn, nấm và siêu vi, tuy nhiên nó không có tác dụng trên bào tử. Cồn nồng độ cao cũng có khả năng làm biến tính protein vi khuẩn nhưng do độ cồn cao đã vô tình tạo ra một lớp vỏ bọc bên ngoài bảo vệ phần bên trong của vi khuẩn khỏi tác dụng của cồn. Mặt khác, dung dịch cồn có nồng độ cao sẽ dễ bị bay hơn nên cũng làm giảm hiệu quả sát trung phần nào.
Ngoài việc sát trùng vết thương, dung dịch cồn còn được dùng để sát trùng dụng cụ, sát trùng da trước khi tiêm.
Cần quan tâm không để còn bắn vào mắt và không được uống cồn .
3.3. Nước oxy già
Dung dịch sát trùng oxy già là một dung dịch không màu của hydro peroxyde trong nước với những nồng độ khác nhau ( 1,5 %, 3 %, 6 %, 27 %, 30 % ) .
Để sát trùng da và vết thương chỉ dùng nước oxy già có nồng độ 1,5%, 3%.Sát trùng dụng cụ dùng nước oxy già có nồng độ 6%.Nước oxy già có nồng độ cao 275, 30% được dùng để pha thành các dung dịch loãng hơn, khi đó mới có thể dùng được.
Nước oxy già được dùng để :
Sát trùng vết thương, vết loét.Tẩy uế da, niêm mạc.Rửa miệng trong điều trị viêm miệng cấp.Súc miệng khử mùi.Làm sạch ống chân răng và hốc tủy răng.Nhỏ tai để loại bỏ ráy tai.Điều trị viêm tai có mủ
Khi dùng nước oxy già để rửa vết thương tất cả chúng ta thường thấy có hiện tượng kỳ lạ sủi bọt trên mặt phẳng vết thương. Hiện tượng này Open là do khi bị thương, máu và những tế bào tiết ra enzym catalase có tính năng xúc tác cho phản ứng phân giải của hydro peroxyd thành nước và oxy. Bọt trắng sủi lên chính là oxy mới được sinh ra trong phản ứng trên. Oxy mới sinh đó có công dụng oxy hóa rất mạnh, nó sẽ làm tổn thương lớp màng tế bào vi trùng, AND và 1 số ít thành phần khác của tế bào vi trùng. Đồng thời, hiện tượng kỳ lạ sủi bọt cũng có công dụng đẩy chất bẩn, mủ ra ngoài, nhờ vậy vết thương được làm sạch .
Tuy nhiên, nước oxy già lại có nhược điểm đó là tác dụng sát khuẩn yếu và chỉ và chỉ duy trì trong khoảng thời gian khí oxy được sinh ra, mà khoảng thời gian này là rất ngắn. Dung dịch sát trùng này không nguy hiểm, song trong quá trình dùng cần lưu ý một vài điểm sau:
Nước oxy già có thể gây kích ứng và gây “bỏng” da và niêm mạc. Để rửa vết thương nhỏ chỉ cần nồng độ oxy già loãng đã có tác dụng sát trùng, do đó chỉ thường dụng loại có nồng độ 1,5%, 3%.Không được dùng oxy già để rửa vết thương đang lên da non, bởi nó sẽ gây tổn thương nguyên bào sợi, làm cho vết thương lâu lành hơn.Oxy già chỉ được dùng cho các vết thương hở, không dùng với những vùng kín hoặc nhỏ vào các khoang kín của cơ thể vì khi oxy được giải phóng sẽ không thể thoát ra được, do đó có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm như tắc mạch hơi, tắc mạch khí.Khi dùng oxy già ở tai, cần phải có chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa, bởi việc dùng không đúng có thể gây bỏng da ở tai, hoại tử tai, chít hẹp ống tai.Nước oxy già chỉ được dùng ngoài, không được uống bởi nó thể gây đầy bụng, ợ hơi hoặc có thể gặp một vài biến chứng nguy hiểm khác. Khi súc miệng cần phải súc thật nhanh, khi tẩy ống chân răng thì dùng bông tẩm dung dịch rồi tiến hành tẩy từng vị trí.
3.3. Thuốc tím
Thuốc tím được làm dưới dạng bột, khi dùng hòa tan vào nước là hoàn toàn có thể dùng được. Lấy bông y tế thấm dung dịch thuốc tím rửa vết thương trên da, bên ngoài để tàn phá 1 số ít loại vi trùng, sát trùng vết thương .Thuốc tím còn được dùng để rửa rau sống. Tuy nhiên vẫn có 1 số ít loại sinh vật cứng đầu như trứng giun đũa, giun tóc, .. thường không bị tàn phá. Do đó, sau khi rửa sạch rau, cần ngâm thuốc tím trong khoảng chừng 30 phút .
3.4. Thuốc đỏ
Thuốc đỏ là một dung dịch sát trùng vết thương, ngoài tính năng này nó còn có công dụng chống lở loét, làm khô vết thương. Mặc dù vậy, quý vị không nên lạm dụng dung dịch này vì nó có chứa thủy ngân .Sau khi sát khuẩn vết thương bằng nước oxy già hoặc cồn, quý vị hoàn toàn có thể dùng thuốc đỏ bôi lên vết thương. Nhưng với những vết thương diện rộng, vết thương sâu lại không nên dùng thuốc đỏ để sát khuẩn bởi thủy ngân tiếp xúc với máu hoàn toàn có thể gây nguy hại đến tính mạng con người .
3.5. Các chế phẩm chứa iod
Iod có tính năng làm kết tủa protein và oxy hóa enzym hầu hết của vi trùng. Nó có công dụng trên nhiều loại vi trùng, virus và nấm gây bệnh .
3.5.1. Cồn iod
Cồn iod là dung dịch sát trùng gồm iod, kali, iodid và cồn. Cồn iod có điểm yếu kém là gay sót, gây kích ứng da và nhuộm màu da. Bởi vậy không dùng dung dịch cồn iod có nồng độ trên 5 % để sát trùng. Cần hạn chế dùng loại dung dịch sát trùng này trên vùng da mặt, vùng da nhạy cảm và chỉ dùng cho vết thương ngoài da, không dùng cho vết thương sâu, hở miệng .
3.5.2. Povidon iod
Dung dịch sát khuẩn vết thương Povidon iod là phức tạp giữa iod và polyvinyl pyrolidon, trong đó có chứa 9 – 12 % idod. Dung dịch này giải phóng iod một cách từ từ và lê dài công dụng diệt khuẩn, virus, nấm, động vật hoang dã đơn bào, kén và bao tử. Dung dịch này có tính năng kém hơn những chế phẩm chứa iod tự do, nhưng lại ít độc hơn, bởi lượng iod tự do thấp, dưới 1 phần triệu trong dung dịch 10 % .
Để sát trùng vết thương và sát khuẩn ngoài da, thường dùng povidon iod 10%. Còn để súc miệng dùng dung dịch 1%. Ngoài ra, còn có các dạng bào chế khác như là:
Gel bôi âm đạoDung dịch vệ sinh âm đạoBình khí dung chứa bột phun xịt
Tuy Povidon iod ít độc hơn những chế phẩm iod khác nhưng nó vẫn hoàn toàn có thể gây kích ứng da và niêm mạc, khi dùng nhiều lần trên vết thương rộng hoàn toàn có thể gây ra tính năng phụ body toàn thân. Các mẫu sản phẩm thương mại thường chứa một vài ít chất tẩy gây tác động ảnh hưởng đến quy trình liền vết thương, vì thế nên rửa lại bằng nước, hoặc nước muối sinh lý sau khi dùng povidon iod .
3.6. Betaine 0,1% và Polyhexanide 0,1% (Prontoan)
Betaine có sức căng mặt phẳng thấp nên thuận tiện xâm nhập sâu trong mô giúp làm sạch vết thương, vô hiệu mô chết và biofilm. Còn Polyhexanide có công dụng kháng khuẩn. Dung dịch sát khuẩn này có những hoạt tính sau :
Không cần lwucj bơm rửa mạnh nó vẫn có thể loại bỏ được vi khuẩn và các mảnh vụn.Giảm hình thành giả mạc trên vết thương, kiểm soát nhiễm khuẩn và biofilms.Với vết loét mãn tính: nó có tác dụng kích thích liền sẹo, giảm kích thước vết thương.Có tác dụng kích thích tạo mô hạt, không gây tổn thương mô hạt mới.Có tác dụng giảm tiết dịch vết thương, giảm mùi, mô xung quanh giảm sưng, nóng, đỏ, đau.
Hai loại dung dịch sát khuẩn này được dùng để :
Sát khuẩn ngoài da.Sát khuẩn kết mạc, niêm mạc, phúc mạc, khoang màng phổi.Sát khuẩn bề mặt vết thương mạn tính.Sát khuẩn vật liệu cấy ghép.
Polyhexanide / betaine có độc tính trên tế bào sụn nhiều hơn hydrogen peroxide. Polyhexanide gây chết tế bào sụn. Chính thế cho nên với những vết thương khớp chỉ nên dùng dưới 15 phút, với những trường hợp phẫu thuật khớp cần rửa ngay trước khi đóng vết thương .
3.7. Berberin 0,1%
Berberin đã được nghiên cứu từ rất lâu, đây là một loại alcaloid. Nhiều nước đã dùng berberin để điều trị bệnh đường ruột, tiêu chảy, bệnh gan mệt và rửa các vết thương chiến tranh. Tại Việt Nam, berberin được chiết xuất từ cây vàng đắng – một loại cây được dùng để chữa bệnh lỵ, viêm ruột.
Berberin có hoạt tính :
Tiêu diệt vi khuẩn như: E.coli, S.aureus.Kiểm khuẩn: P.aeruginosaĐiều trị tại chỗ: berberin làm giảm viêm, giảm phù nề, ức chế một vài vi khuẩn.Đối với vết thương bỏng: berberin có tác dụng trong mọc mô hạt, tăng số lượng nguyên bào sợi và tân mạch, tạo thuận lợi cho việc ghép da.
4. Cách chọn lựa dung dịch sát trùng vết thương
Vết thương sạch, được khâu kín: tất cả các loại dung dịch rửa vết thương.Vết mổ sạch, khâu kín: tất cả các loại dung dịch rửa vết thương.Vết thương áp xe, viêm mủ phần mềm:Nếu không nghi nhiễm vi khuẩn yếm khí: có thể chọn tất cả các loại dung dịch sát khuẩn vết thương.Nếu nghi nhiễm khuẩn yếm khí chọn lựa một trong các loại sau: nước oxy già, Povidone iod, Prontosan.Vết thương hở, vết loét mạn tính, bỏng: có thể lựa chọn các loại dung dịch sát khuẩn như Polyhexanide, Betaine, Ionic Ag (Silver nitrat 0,25-0,5%, Berberin 0,1%.
Việc lựa chọn dung dịch sát khuẩn vết thương là một nghệ thuật và thẩm mỹ trong việc chăm nom vết thương. Nó vừa giúp duy trì vết thương ở thực trạng sạch khuẩn đồng thời tương hỗ quy trình liền vết thương nhanh gọn .
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI Đ Y. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!