Chủ ngữ là gì vậy?
Trong các tài liệu ngữ pháp tiếng Việt, khái niệm Chủ ngữ thường được định nghĩa là thành phần chính của câu biểu lộ đối tượng người dùng mà hành vi, đặc thù, trạng thái của nó độc lập với các thành phần khác của câu và được xác lập bởi vị ngữ . Cấu tạo : * Xét về phương diện tổ chức triển khai cấu trúc, chủ ngữ có cấu trúc khá phong phú, nó hoàn toàn có thể là một từ, một ( các ) cụm từ, một ( các ) tiểu cú .
Chủ ngữ trong phần lớn các trường hợp mang ý nghĩa chỉ người và sự vật nhưng nó có thể có các ý nghĩa khác. Chủ ngữ có thể được phản ánh bằng danh từ, danh ngữ, đại từ, tính từ, tính ngữ, số từ, động từ, động ngữ.
Bạn đang đọc: Chủ ngữ, vị ngữ là gì vậy?
Bạn đang đọc: Chủ ngữ, vị ngữ là gì vậy?Chủ ngữ là danh ngữ:
Ví dụ : Cả Thứ và San cùng hơi ngượng nghịu . các di vật ở dưới đất là một kho tàng rất quý báu, vô giá . Mô hình tổng quát :
=
Chủ ngữ là cụm C-V:
Ví dụ : phương pháp mạng tháng tám thành công xuất sắc đem lại độc lập, tự do cho dân tộc bản địa . Mô hình tổng quát :
=
Chủ ngữ là kiến trúc: “
Ví dụ : Không đế quốc nào hoàn toàn có thể quay lại bóp chết đời sống các em . Mô hình tổng quát :
=
Chủ ngữ là kiến trúc: “ có (phiếm định)
Ví dụ : Có các điều anh hỏi nghe thật buồn cười . Mô hình tổng quát :
= có
Chủ ngữ là kiến trúc: “
Ví dụ : Gần sáng là lúc người ta hay ngủ say . Mô hình tổng quát :
=
Chủ ngữ là kiến trúc song hành chỉ khoảng phương pháp không gian và thời gian.
Ví dụ : Từ TP.HN đến TP. Hải Phòng là 105 km . Mô hình tổng quát :
= từ đến
Chủ ngữ là ngữ cố định:
Ví dụ : Chỉ tay năm ngón thường làm hỏng việc . Mô hình tổng quát :
=
Tỉnh lược chủ ngữ
Trong hoạt động giải trí ngôn từ, chủ ngữ là thành phần dễ bị tỉnh lược so với vị ngữ. Tỉnh lược đưa đến hai hệ quả : i ) chủ ngữ hiểu ngầm ; và ii ) chủ ngữ zero .
a. Chủ ngữ hiểu ngầm: Chủ ngữ hiểu ngầm có thể khôi phục lại được và có thể hiểu qua văn cảnh. Ví dụ:
“ Huế ơi quê mẹ của ta ơi ! Nhớ tự rất lâu rồi, tuổi chín mười ” ( TH ) Ai nhớ ? Chủ ngữ được hiểu ngầm ở đây chính là tác giả . Chủ ngữ hiểu ngầm thường thấy trong các trường hợp sau đây :
Chủ ngữ là một trong các người đối thoại.
Ví dụ :
Muốn về chưa?Chưa.
Chủ ngữ là chính tác giả.
Ví dụ : Lời quê góp nhặt dông dài ( ND )
Chủ ngữ là nhân vật đang được nói đến trong câu chuyện.
Ví dụ : “ Đã nghe nước chảy lên non Đã nghe đất chuyển thành con sông dài ”
Chủ ngữ là cái chung phổ biến. Loại này thường thấy trong các thành ngữ, tục ngữ.
Ví dụ : Ăn quả nhớ kẻ trồng cây .
b. Chủ ngữ zero. Chủ ngữ này có đặc điểm là người nói chú ý hướng tới sự tồn tại của hiện tượng chứ không chú ý đến bản thân hiện tượng. Đó là các câu định danh, câu tồn tại với động từ có.
Ví dụ : Nhiều sao quá !
Có thực mới vực được đạo ! Cháy nhà ! Chủ ngữ hiểu ngầm hay là chủ ngữ rút gọn trong thực tiễn vẫn sống sót trong ý thức người nói. Về mặt ý nghĩa, câu có chủ ngữ rút gọn tương ứng với câu có chủ ngữ hiện hữu. Chủ ngữ rút gọn thường thấy trong các câu có ý nghĩa miêu tả, đặc thù và quá trình. Chủ ngữ zero có trong câu có ý nghĩa sống sót .
Vị ngữ là gì vậy?
Vị ngữ là thuật ngữ của lôgic học biểu lộ một thành phần cấu trúc của phán đoán, tức là cái nói về chủ thể .
Trong ngôn ngữ học, thuật ngữ vị ngữ thường được dùng để biểu thị thành phần chính của câu, tương ứng với cái được thông báo. Hay nói phương pháp khác, nó là thành phần biểu thị hành động, tính chất, trạng thái, quá trình hoặc quan hệ của sự vật (chủ thể) được thể hiện qua chủ ngữ.
Cấu tạo : Xét về phương diện tổ chức triển khai cấu trúc, như chủ ngữ, cấu trúc của vị ngữ hoàn toàn có thể là từ hoặc một ( các ) cụm từ hoặc một ( các ) tiểu cú . Vị ngữ là một thành phần chính của câu và có ảnh hưởng tác động đến toàn câu. Nó là TT tổ chức triển khai của câu và do vậy, vị ngữ có nhiều yếu tố phức tạp hơn chủ ngữ. Là TT của tổ chức triển khai câu nên rất hiếm câu có vị ngữ bị lược bỏ . Dựa vào hệ từ và từ loại trong vai trò vị ngữ để chia thành hai kiểu : vị ngữ có hệ từ và vị ngữ không có hệ từ. Chẳng hạn ,
Nhân dân ta rất anh hùng.Anh ấy ngoài 30 tuổi.Đây là giờ sinh tử.
Các ví dụ ( a ), ( b ) có vị ngữ không hệ từ. Ví dụ ( c ) có vị ngữ có hệ từ cùng với các tổ hợp danh từ, cấu trúc chủ – vị . Về ý nghĩa, vị ngữ biểu lộ sự hoạt động giải trí, đặc thù, trạng thái của người, hiện tượng kỳ lạ, sự vật được nêu ở chủ ngữ. Nghĩa của vị ngữ khi nào cũng ở trong mối quan hệ với nghĩa của chủ ngữ. Đó là qua hệ đề – thuyết. Tuy nhiên, nghĩa của vị ngữ phong phú hơn và tùy thuộc vào các kiểu câu khác nhau mà có các vị ngữ khác nhau . Về tổ chức triển khai, vị ngữ được tổ chức triển khai bằng các động từ đơn, tính từ đơn hoặc nhóm động từ, nhóm tính từ và một số ít từ loại khác nhau như đại từ, số từ, danh từ, … Giá trị công dụng của các yếu tố trước và sau vị ngữ là khác nhau. Mối liên hệ của các yếu tố biên với vị ngữ hoàn toàn có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp. Các vị trí của các yếu tố biên là năng lực hoàn toàn có thể có của vị ngữ, còn trong thực tiễn sử dụng các vị trí phối hợp với nhau rất linh động. Nhưng các yếu tố biên này được sắp xếp theo vị trí gốc của mình . Một số yếu tố biên trước vị ngữ là : cũng đều, cũng vẫn, cũng chỉ, cũng vừa, cũng đã, cũng đang, đều vẫn, đều cứ, đều chỉ, đều sẽ, đều đã, vẫn cứ, vẫn chưa, hãy còn, hãy cứ, hãy phải, hãy chưa, còn chưa, còn đang, cũng còn phải, cũng không, còn không, sẽ còn phải, đang bị, đang phải, đang chưa, sẽ chỉ, sẽ cứ, sẽ vẫn. Một số yếu tố biên sau vị ngữ là : xong rồi, nữa rồi, mãi rồi, được rồi, v.v. Vị ngữ cũng được tổ chức triển khai thành chuỗi theo các quan hệ nhất định giữa các động từ trong chuỗi. Có hai trường hợp :
Vị ngữ đồng loại. Vị ngữ loại này thường dùng trong trường hợp biểu hiện các hành động liên tục, tiếp nối của một chủ thể hành động. Vị ngữ đồng loại có thể tách ra cùng với chủ ngữ để thành câu riêng. Thực chất quan hệ giữa chủ ngữ và vị ngữ đồng loại là quan hệ lồng.
Ví dụ : Bấy giờ, Mỵ ngồi xuống giường, trông ra cái hành lang cửa số lỗ vuông mờ trăng trắng. ( T.H. ) Các phương tiện đi lại bộc lộ mối liên hẹ của chuỗi vị ngữ đồng loại này là các từ nối : và, không riêng gì … mà còn, vừa … vừa, hoặc … hoặc …, nếu không … thì …, v.v Ví dụ :
Cô ta vừa nói vừa cười.Cuộc sống của Bác giản dị mà cao thượng.
Để nhận diện kiểu chuỗi vị ngữ đồng loại, cần phân biệt các yếu tố phụ của nhóm động từ dễ nhầm là các động từ đồng loại. Ví dụ :
các ý nghĩ tốt đẹp vừa vụt biến mất trong anh. (nhóm vị ngữ)các ý nghĩ tốt đẹp hiện ra, rộn rã, thôi thúc lòng anh. (vị ngữ đồng loại)
Vì vậy không phải cứ một chuỗi động từ liền nhau là chuỗi vị ngư. Chẳng hạn, ví dụ sau đây là thuộc về chủ ngữ phức, tổ chức triển khai theo phương pháp ghép lồng : danh từ ( động từ + danh từ ) .
Trong chuỗi vị ngữ đồng loại, có 1 số ít thuận tiện biến thành trạng ngữ. Các vị ngữ này luôn gắn với chủ ngữ. Nó biểu lộ hành vi do chủ ngữ triển khai xong hoặc sẽ phải triển khai xong. Đó là các chuỗi vị ngữ kiểu :
Đến cổng, cô ta òa lên khóc.Nghe xong, chúng tôi đứng dậy ra về.
Đối với loại này dễ có ý nghĩ cho rằng, vì không muốn lặp lại hai lần một chủ ngữ nên lược bỏ chủ ngữ ở phía trước, nhưng không xem chúng là vị ngữ chính thức vì chúng thường ở vị trí đầu câu và về mặt ý nghĩa thì chúng đóng vai trò góp ý, bổ trợ gần như một trạng ngữ . Cần phân biệt chuỗi vị ngữ với trạng ngữ kiểu : Muốn thắng thì phải kiên trì, chịu khó, quyết tâm, quyết tử … Mới nhìn, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nghĩ đó là chuỗi vị ngữ. Nhưng thực ra hoàn toàn có thể nghiên cứu và phân tích chuỗi hành vi này bằng các thành phần khác nhau : muốn thắng là trạng ngữ chỉ mục tiêu, nó có năng lực biến thành vế của câu ghép. Sự hiện hữu của thì trong vế còn lại báo hiệu mối liên hệ qua lại trong câu này. Các cặp động từ sau thì tích hợp với phải … thành chuỗi vị ngữ. Gần với chuỗi vị ngữ là trường hợp động từ và trạng ngữ liền nhau kiểu : Anh nói, chúng tôi nghe rất phấn khởi. Anh ta thao tác tỉ mỉ . Các vế rất phấn khởi, tỉ mị là trạng ngữ chứ không phải là vị ngữ. Các thành phần này nằm trong nhóm vị ngữ của cả câu, nhằm mục đích thuyết minh phương pháp hành vi và phản hồi, tưởng tượng hành vi của chủ thể. Trong các phát ngôn này, không hề tách thành ” chúng tôi nghe ”, ” chúng tôi rất phấn khởi ”, hoặc ” anh thao tác ”, ” anh ta tỉ mỉ ”. Tách ra, chúng là các thông tin khác với thông tin nguyên dạng. Vì vậy, chỉ hoàn toàn có thể thêm sau nghe, thao tác một số ít từ công cụ bộc lộ phương pháp kiểu : ” Anh thao tác ( một phương pháp ) tỉ mỉ ”. Các trạng ngữ kiểu này hoàn toàn có thể đài lên trước câu : Với sự phấn khởi, chúng tôi nghe anh nói . Chuỗi vị ngữ khác với câu móc xích kiểu : Chúng ta buộc địch phải đầu hàng vô điều kiện kèm theo .
Trong câu này có vị ngữ thứ hai phải đầu hàng nằm trong bộ phận bổ ngữ của loại động từ mang ý nghĩa ”sai khiến”. Hai vị ngữ trong câu này không cùng một chủ ngữ. Tuy nhiên, mối quan hệ logic giữa vị ngữ thứ nhất và vị ngữ thứ hai đối với chủ ngữ toàn câu là đều có thể lý giải được.
Như vậy chuỗi vị ngữ được hiểu như một chuỗi liền nhau ở vị trí vị ngữ tối thiểu là hai vị ngữ của cùng một chủ thể biểu lộ sự tiếp nối hành vi theo quan hệ ý nghĩa : phương tiện đi lại, hiệu quả, giải pháp – mục tiêu, v.v …
Cũng cần phân biệt hiện tượng kỳ lạ ghép các động từ bên ngoài giống chuỗi vị ngữ nhưng không phải chuỗi vị ngữ như đã ý niệm . So sánh :
Tôi hứa mua sách tặng nó.Tôi sợ ăn không no phải mua bánh mì.
Các động từ hứa, sợ có năng lực lan rộng ra bằng phương pháp tách khỏi động từ sau chúng bằng một từ khác kiểu : a ’. Tôi hứa ( với Nam ) mua sách khuyến mãi nó . b ’. Tôi sợ ( nó ) ăn không no phải mua bánh mì . Như vậy các câu ( a ), ( b ) hoàn toàn có thể chia thành các câu riêng có chủ ngữ tùy ý và có trường hợp lan rộng ra thành câu ghép qua lại ( b ’ ). Theo giải pháp lồng ta có được câu có một chuỗi động từ nhưng không phải là chuỗi vị ngữ. Các câu theo phương pháp lồng này thường gây mơ hồ. Để dễ nhận diện hiện tượng kỳ lạ này cần chú ý quan tâm mấy điểm :
Các động từ: hứa, muốn, yêu cầu, thích, khuyên, bảo, sợ, v.v… thường đòi hỏi một bổ ngữ có tổ chức nội bộ ứng với một kết cấu C-V.Các động từ này thường kết hợp với động từ khác sau chúng nhằm giải thích ý nghĩa của các động từ trước nhưng quan hệ tổ chức giữa chúng lại lỏng lẻo.Các động từ biểu thị ý muốn, thường kết hợp với động từ khác để thành động từ ghép kiểu: thử thách, chờ mong, v.v… Các câu mơ hồ phần lớn là do các động từ kiểu này.
Vị ngữ trong tiếng Việt hoàn toàn có thể do nhiều loại từ và ngữ tiếp đón. Đó là động từ, tính từ hoặc nhóm động từ, nhóm tính từ và 1 số ít từ loại khác như đại từ, số từ, danh từ, động từ đặc biệt quan trọng “ là ”, v.v.
Vị ngữ động ngữ.
Ví dụ : Tôi trông cậy ở ông . Mô hình tổng quát :
=
Vị ngữ với động từ đặc biệt “là”.
Ví dụ : Anh ta là chiến sỹ thi đua . Chỉ có anh ta là mưu trí thôi . Mô hình tổng quát :
= là
= là
Vị ngữ tính ngữ.
Ví dụ : Cô ta mưu trí . Mô hình tổng quát :
=
Vị ngữ danh ngữ. Loại câu với vị ngữ là danh ngữ thường biểu thị ý nghĩa
khu vực, sự kiện, hiện tượng kỳ lạ, thực chất. Ví dụ : Đồng hồ này ba kim. Cả nước một lòng . Mô hình tổng quát :
= (vd, nhà này năm tầng)
= (vd, thân em như tấm lụa đào)
= (vd, ai đấy ?)
= (vd, mỗi người một phòng)
Vị ngữ là ngữ cố định
Ví dụ : Anh ấy ba voi không được bát nước xáo . Mô hình tổng quát :
=
Vị ngữ mở rộng là cụm chủ vị
Ví dụ :
Vị ngữ lan rộng ra bằng C-V đồng thời cũng là vị ngữ của cả câu, mặc dầu bộ phận lan rộng ra có năng lực dùng như một câu. Có thể thay vị ngữ bằng vị ngữ giản đơn : “ Sông Thương là như vậy đấy ” . Thuộc vào kiểu này gồm các câu có vị ngữ có nghĩa là, tức là . Trường hợp là làm hệ từ nối bộ phận sau làm vị ngữ lan rộng ra cũng khá tế nhị. Cần có giải pháp nghiên cứu và phân tích mới nhận diện được. Chẳng hạn, “ Đi đầu mỗi đơn vị chức năng là sĩ quan chỉ huy đeo kiếm dài. ” Trong câu này bộ phận phía trước vắng chủ ngữ, muốn Phục hồi nó cần hòn đảo trật tự giữa 2 vế và là vẫn có vai trò hệ từ của kiểu câu này. Nếu hòn đảo trật tự và bỏ là cấu trúc câu sẽ khác mặc dầu nghĩa cơ bản không đổi . Bộ phận vị ngữ ngoài hệ từ là còn có một số ít yếu tố khác như : phải, trở thành … hoặc một chuỗi các cấu trúc chủ – vị. Ví dụ, ” Cán bộ phải chân đi, mắt thấy, tai nghe, miệng nói, tayy làm, óc nghĩ ”. ( TP HCM ) Yếu tố phải trong vị ngữ kiểu câu này khác phải trong vị ngữ phức tạp kiểu : Chúng ta cần phải học tốt . Trường hợp đặc biệt quan trọng :
Động từ “có” gắn liền với các sự kiện tồn tại trong một không gian nhất định. Vì vậy, ở câu có ý nghĩa tồn tại, một khi hiện diện các từ không gian, thì “có” vắng mặt nhưng được hiểu như có mặt.
Ví dụ : Bố tôi tóc đã bạc. ( hoàn toàn có thể chuyển thành “ Tóc bố tôi đã bạc ” ) Tôi tên Mai . Vải này khổ hẹp. Xe này máy hỏng .
Mô hình tổng quát :
=
=
Vị ngữ cũng được tổ chức thành chuỗi theo các quan hệ nhất định giữa các động từ trong chuỗi.
Có hai trường hợp :
Vị ngữ đồng loại. Vị ngữ này biểu thị các hành động liên tục, tiếp nối của một chủ thể hành động.
Ví dụ : Bấy giờ, Mỵ ngồi xuống giường, trông ra các hành lang cửa số lỗ vuông mờ mờ trăng trắng . Trong trường hợp này, ta có quy mô câu là :
=
Các phương tiện đi lại bộc lộ mối liên hệ của chuỗi vị ngữ đồng loại này là các từ nối : và, không riêng gì … mà còn, vừa … vừa …, hoặc … hoặc, nếu không … thì … v.v. Ví dụ : Cuộc sống của Bác đơn giản và giản dị mà hùng vĩ . Với ví dụ này, ta có quy mô câu là :
=
Vị ngữ phức tạp khởi – thuyết. Loại vị ngữ này biểu hiện hoạt động và kết quả của hành động. Vị ngữ do hai bộ phận cấu thành. Bộ phận đầu nêu ra hành động tình trạng, bộ phận sau nêu hệ quả biến hóa liên đới với bộ phận đầu. Chẳng hạn, tìm được, nổi bùng, bóp nát, ngồi dậy, v.
Kết cấu phần khởi thường thì chỉ có một yếu tố. Còn phần thuyết hoàn toàn có thể có hơn hai yếu tố tạo thành. Đó là một động từ hay tính từ, ví dụ : nói nhỏ, gào thét, học giỏi, v.v … Đó là hai động từ hay hai tính từ, ví dụ : đứng vùng dậy, thấp lè tè, v.v. Bề ngoài quan hệ phần khởi và phần thuyết giống như động từ và trạng tố của đoản ngữ động từ. Nhưng về quan hệ ý nghĩa và tính năng ngữ pháp thì 2 phần này trực tiếp nhau chứ không nhờ vào nhau như kiểu Tôi nói chậm. Quan hệ khởi thuyết phải là quan hệ tiếp nối của cùng một tính năng vị ngữ của câu. Chẳng hạn , “ Ta hát suốt đêm nay vui bất tuyệt Trống rung tim ta đập nhịp bồn chồn ” ( T.H. ) Trong hai câu trên, quan hệ giữa hát với suốt đêm là quan hệ vị ngữ – định ngữ, còn quan hệ giữa đập với nhịp bồn chồn là quan hệ khởi – thuyết . Tác dụng biểu lộ của khởi – thuyết yên cầu phải được hiểu trong mối liên hệ chặt chữ của hai bộ phận chứ không hiểu một phương pháp cắt xén được . Về cấu trúc, quan hệ hai bộ phận của vị ngữ khởi – thuyết hoàn toàn có thể tách ra bằng hình thức phủ định. Khi có hình thức phủ định là nói hành vi khởi xướng không có năng lực biến hóa. Tuy tách được nhưng vẫn nằm trong mối liên hệ thống nhất trực tiếp nhau. Có hai loại chứng minh và khẳng định và phủ định. Khẳng định và phủ định bộ phận thuyết, ví dụ điển hình : khẳng định chắc chắn ↔ phủ định chọc thủng ↔ chọc không thủng đâm toạc ↔ đâm không toạc Khẳng định và phủ định hàng loạt vị ngữ phức tạp khởi thuyết, ví dụ điển hình : chứng minh và khẳng định phủ định nói toạc ra ↔ không nói toạc ra thổi phồng lên ↔ không thổi phồng lên Bộ phận thuyết của vị ngữ phức tạp bộc lộ các loại ý nghĩa : ý nghĩa chuyển dời trong khoảng trống, ý nghĩa quy kết mục tiêu, ý nghĩa xu thế, … Các yếu tố của bộ phận này cũng có năng lực độc lập làm vị ngữ. Khi độc lập làm vị ngữ thì quan hệ trực tiếp khởi – thuyết bị mờ đi. Giữa khởi – thuyết hoàn toàn có thể xen thêm bổ ngữ để dễ tách chúng ra. Cho dù mỗi bộ phận hoàn toàn có thể có bổ ngữ, nhưng quan hệ giữa chúng là một khối vị ngữ của toàn câu. Trong quá trình từ vựng hóa, các đơn vị chức năng trên đây có năng lực thành một trong các kiểu các động từ ghép . Khi bàn về vị ngữ trong câu đơn tiếng Việt, thường gặp phải hiện tượng kỳ lạ động từ làm định ngữ cho danh từ kiểu : chim bay, cá rán, thịt kho, hội nghị hiệp thương, … Các động từ bay, rán, kho, hiệp thương, … làm định ngữ cho các danh từ trước nó theo mẫu : danh từ – động từ. Bề ngoài tưởng như đó là các cấu trúc chủ – vị mà động từ làm vị ngữ. Thực ra đó không phải vị ngữ. Dấu hiện khu biệt các động từ này trong vai trò định ngữ là ở các tín hiệu sau đây . Một là, ngôn từ câu không Open giữa danh từ và động từ. Ngữ điệu câu kết thúc cho cả nhóm chủ ngữ hoặc nhóm vị ngữ . Hai là, trong nhóm thì danh từ là TT, còn động từ là yếu tố thuyết minh cho danh từ. Quan hệ giữa chúng là quan hệ xác lập chứ không phải là quan hệ vị ngữ . Ba là, cả nhóm gật đầu các dạng thức như nhau và làm một công dụng chủ ngữ hay bổ ngữ . Chẳng hạn ,
Hội nghị (chính trị hiệp thương) đã thành công tốt đẹp.( Hội nghị (chính trị hiệp thương) thống nhất tổ quốc) đã thành công tốt đẹp.
Trái lại, mối quan hệ giữa danh từ và động từ làm vị ngữ trong cấu trúc danh – động mang các đặc trưng khác như đã trình diễn ở các mục trước .
Mô hình tổng quát:
=