Hợp chất hữu cơ focmanđêhít (formaldehyde) (còn được biết đến như là mêtanal), ở điều kiện bình thường là một chất khí có mùi hăng mạnh. Nó là anđêhít đơn giản nhất. Công thức hóa học của nó là H2CO. Focmanđêhít lần đầu tiên được nhà hóa học người Nga Aleksandr Butlerov tổng hợp năm 1859 nhưng chỉ được Hoffman xác định chắc chắn vào năm 1867.
Focmanđêhít hoàn toàn có thể được tạo ra từ sự cháy không trọn vẹn của những vật tư chứa cacbon. Có thể tìm thấy nó xuất hiện trong khói của những đám cháy rừng, trong khí thải xe hơi và trong khói thuốc lá. Trong khí quyển Trái Đất, focmanđêhít được tạo ra bởi phản ứng của ánh sáng mặt trời và oxy so với methan và những hyđrocacbon khác có trong khí quyển. Một lượng nhỏ focmanđêhít được tạo ra như thể loại sản phẩm phụ trong quy trình trao đổi chất của hầu hết những sinh vật, trong đó có con người .
Mặc dù fomanđêhít là một chất khí ở nhiệt độ phòng, nó rất dễ hòa tan trong nước và chủ yếu được bán ra dưới dạng dung dịch 37% trong nước được gọi theo tên thương phẩm là foocmalin hay foocmôn. Trong nước, fomanđêhít bị pôlyme hóa và foocmalin trên thực tế chứa rất ít fomanđêhít ở dạng đơn phân H2CO. Thông thường, các dung dịch này chứa thêm một chút mêtanol để hạn chế sự pôlyme hóa.
Fomanđêhít có các thuộc tính hóa học chung của các anđêhít, ngoại trừ nó là anđêhít hoạt động mạnh nhất. Fomanđêhít là một chất có ái lực điện tử (electrophil). Nó có thể tham gia vào các phản ứng thế thơm ái lực điện tử với các hợp chất thơm và cũng có thể tham gia các phản ứng cộng ái lực điện tử với các anken. Trong sự hiện diện của các chất xúc tác có tính base, fomanđêhít tham gia vào phản ứng Cannizaro để tạo ra acid formic và mêtanol.
Bạn đang đọc: Formaldehyde – Wikipedia tiếng Việt
Formaldehyde – Wikipedia tiếng Việt
Fomanđêhít bị pôlyme hóa theo hai hướng khác nhau để tạo ra tam phân vòng, 1,3,5 – triôxan hay pôlyme mạch thẳng pôlyoxymêtylen. Sự hình thành của những chất này làm cho khí fomanđêhít có những đặc thù không tuân theo những định luật của khí lý tưởng một cách rõ nét, đặc biệt quan trọng ở những nhiệt độ thấp hay áp suất cao .Fomanđêhít thuận tiện bị oxy hóa bởi oxy trong khí quyển để tạo ra acid formic. Dung dịch fomanđêhít vì vậy phải đóng nắp chặt để ngăn không cho tạo ra chất này trong quy trình tàng trữ .
Hòa tan trong dung môi hữu cơ
Trong êtanol, axeton, DMSO | thì fomanđêhít hòa tan trên 100 g / 100 ml. Nó cũng hòa tan tốt trong ête, benzen và một số ít dung môi hữu cơ khác nhưng không hòa tan trong clorofom . Trong công nghiệp, fomanđêhít được sản xuất bằng cách oxy hóa mêtanol có xúc tác. Các chất xúc tác được sử dụng nhiều nhất là bạc sắt kẽm kim loại hay hỗn hợp của sắt oxide với molypden và vanadi. Trong mạng lưới hệ thống sử dụng sắt oxide ( công nghệ Formox ) phổ dụng hơn, mêtanol và oxy phản ứng ở 250 °C để tạo ra fomanđêhít theo phương trình hóa học : Xúc tác gốc bạc thường thì hoạt động giải trí ở nhiệt độ cao hơn, khoảng chừng 650 °C. Ở đây có hai phản ứng hóa học tạo fomanđêhít diễn ra đồng thời : phản ứng đầu giống như phương trình trên, còn phản ứng sau là phản ứng khử hiđrô Sự oxy hóa tiếp theo của loại sản phẩm fomanđêhít trong quy trình sản xuất nó thường thì tạo ra acid formic, được tìm thấy trong những dung dịch fomanđêhít, được tính theo giá trị ppm ( phần triệu ) .
Ở mức độ sản xuất ít, foocmalin có thể được sản xuất bằng nhiều phương pháp khác bao gồm sự chuyển hóa từ êtanol thay vì nguồn nguyên liệu mêtanol thông thường. Tuy nhiên, các phương pháp này không có giá trị thương mại lớn.
Fomanđêhít giết chết phần nhiều những loại vi trùng, do đó dung dịch của fomanđêhít trong nước thường thì được sử dụng để làm chất tẩy uế hay để dữ gìn và bảo vệ những mẫu sinh vật. Nó cũng được sử dụng như là chất dữ gìn và bảo vệ cho những vắcxin. Trong y học, những dung dịch fomanđêhít được sử dụng có tính cục bộ để làm khô da, ví dụ điển hình như trong điều trị mụn cơm. Các dung dịch fomanđêhít được sử dụng trong ướp xác để khử trùng và trong thời điểm tạm thời dữ gìn và bảo vệ xác chết .Tuy nhiên, phần đông fomanđêhít được sử dụng trong sản xuất những pôlyme và những hóa chất khác. Khi phối hợp cùng với phênol, urê hay mêlamin, fomanđêhít tạo ra những loại nhựa phản ứng nhiệt cứng. Các loại nhựa này được sử dụng phổ cập như là chất kết dính lâu bền hơn, ví dụ điển hình những loại nhựa sử dụng trong gỗ dán hay thảm. Chúng cũng được tạo thành dạng bọt xốp để sản xuất vật tư cách điện hay đúc thành những mẫu sản phẩm theo khuôn. Việc sản xuất nhựa từ fomanđêhít chiếm hơn 50% sản lượng tiêu thụ fomanđêhít .Fomanđêhít cũng được sử dụng để sản xuất những hóa chất khác. Nhiều loại trong số này là những rượu đa chức, ví dụ điển hình như pentaêrythritol – được sử dụng để sản xuất sơn và chất nổ. Các dẫn xuất khác từ fomanđêhít còn gồm có mêtylen điphênyl điisoxyanat, một thành phần quan trọng trong những loại sơn và xốp pôlyurêthan, hay hexamêtylen têtramin – được sử dụng trong những nhựa gốc phênol-fomanđêhít và để sản xuất thuốc nổ RDX .Fomanđêhít link chéo với những nhóm amin .
Các hiệu ứng sức khỏe thể chất
Do nhựa fomanđêhít được sử dụng nhiều trong những vật tư như gỗ dán, thảm, và xốp cách điện cũng như do những nhựa này sẽ thải fomanđêhít ra rất chậm theo thời hạn nên fomanđêhít là một trong những chất gây ô nhiễm không khí trong nhà. Ở nồng độ trên 0,1 mg / kg không khí, việc hít thở phải fomanđêhít hoàn toàn có thể gây ra những kích thích mắt và màng nhầy, làm chảy nước mắt, đau đầu, cảm xúc nóng trong cổ họng và khó thở .Phơi nhiễm fomanđêhít lớn hơn, ví dụ do uống phải những dung dịch fomanđêhít, là nguy khốn chết người. Fomanđêhít được chuyển hóa thành acid formic trong khung hình, dẫn đến tăng hoạt động giải trí của tim, thở nhanh và nông, giảm thân nhiệt, hôn mê hoặc dẫn đến chết người. Những người nhà hàng nhầm phải fomanđêhít cần được chăm nom y tế ngay .
Trong cơ thể, fomanđêhít có thể làm cho các protein liên kết không đảo ngược được với DNA. Các động vật trong phòng thí nghiệm bị phơi nhiễm một lượng lớn fomanđêhít theo đường hô hấp trong thời gian sống của chúng có nhiều dấu hiệu của ung thư mũi và cổ họng hơn so với các động vật đối chứng, cũng giống như các công nhân trong các nhà máy cưa để sản xuất các tấm ván ghép từ các sản phẩm gốc fomanđêhít. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho rằng các nồng độ nhỏ hơn của fomanđêhít tương tự như nồng độ trong phần lớn các tòa nhà không có tác động gây ung thư. Fomanđêhít được Cơ quan bảo vệ môi trường Hoa Kỳ phân loại như là chất có khả năng gây ung thư ở người và được Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế (IARC) coi là chất gây ung thư đã biết ở người.