Triết học là bộ môn nghiên cứu về những vấn đề chung và cơ bản của con người, thế giới quan và vị trí của con người trong thế giới quan, những vấn đề có kết nối với chân lý, sự tồn tại, kiến thức, giá trị, quy luật, ý thức, và ngôn ngữ. Triết học được phân biệt với những môn khoa học khác bằng cách thức mà nó giải quyết những vấn đề trên, đó là ở tính phê phán, phương pháp tiếp cận có hệ thống chung nhất và sự phụ thuộc của nó vào tính duy lý trong việc lập luận.
Trong tiếng Anh, từ ” philosophy ” ( triết học ) xuất phát từ tiếng Hy Lạp cổ đại φιλοσοφία ( philosophia ), có nghĩa là ” tình yêu so với sự uyên bác “. Sự sinh ra của những thuật ngữ ” triết học ” và ” triết gia ” được gắn với nhà tư tưởng Hy Lạp Pythagoras. Một ” nhà triết học ” được hiểu theo nghĩa tương phản với một ” kẻ ngụy biện ” ( σοφιστής ). Những ” kẻ ngụy biện ” hay ” những người nghĩ mình uyên bác ” có một vị trí quan trọng trong Hy Lạp cổ xưa, được coi như những nhà giáo, thường đi khắp nơi thuyết giảng về triết lý, nghệ thuật và thẩm mỹ hùng biện và những bộ môn khác cho những người có tiền, trong khi những ” triết gia ” là ” những người yêu thích sự uyên bác ” và do đó không sử dụng sự uyên bác của mình với mục tiêu chính là kiếm tiền .
Các yếu tố của triết học
Vấn đề cơ bản của triết học là vấn đề về mối quan hệ giữa tồn tại và tư duy, giữa vật chất và ý thức. Nó là vấn đề cơ bản vì việc giải quyết nó sẽ quyết định cơ sở để giải quyết những vấn đề khác của triết học, điều đó đã được chứng minh trong lịch sử phát triển lâu dài và phức tạp của triết học.
Bạn đang đọc: Triết học là gì – Wikipedia tiếng Việt
Triết học là gì – Wikipedia tiếng Việt
Triết học đưa ra những câu hỏi về bản thể, nhận thức, chân lý, đạo đức, nghệ thuật và thẩm mỹ. Các yếu tố cơ bản của triết học là :
Vấn đề về bản thể: vật chất và ý thức nghĩa là gì? Mối quan hệ giữa chúng như thế nào?Vấn đề về chân lý: làm thế nào để xác định được một luận cứ đi từ tiền đề đến kết luận có hiệu lực hay không? Làm thế nào để biết được một phát biểu là đúng sai? Ta có thể trả lời những loại câu hỏi nào?Vấn đề về nhận thức: quá trình nhận thức diễn ra thế nào? Chúng ta có thể nhận thức chính xác thế giới khách quan hay không? Thực tại nghĩa là gì? Chúng ta nhận thức thực tại như thế nào, có nhận thức toàn bộ thực tại hay không?Vấn đề về đạo đức: thế nào là “tốt”, thế nào là “xấu” (hoặc thế nào là “giá trị”, thế nào là “phi giá trị”)? Sự khác biệt giữa tốt và xấu? Hành động như thế nào là đúng? Các giá trị có tính chất tuyệt đối hay tương đối? Thế nào là các quy tắc tự nhiên? Hạnh phúc nghĩa là gì?Vấn đề về thẩm mỹ: đẹp nghĩa là gì, xấu nghĩa là gì? Nghệ thuật nghĩa là gì?
Thời kỳ triết học Hy lạp cổ đại, năm yếu tố cơ bản trên tương ứng với năm nhánh của triết học là siêu hình học, lôgic, nhận thức luận, luân lý học, và mỹ học. Tuy nhiên đối tượng người dùng của triết học còn lan rộng ra đến chính trị học, vật lý học, địa chất học, sinh học, khí tượng học, và thiên văn học. Bắt đầu từ Socrates, những nhà triết học Hy Lạp đã tăng trưởng triết học theo hướng nghiên cứu và phân tích, tức là, phân loại vật thể thành những thành phần nhỏ hơn để nghiên cứu và điều tra. Triết học cổ Hy Lạp thường được coi là cơ sở của triết học phương Tây .Các nền triết học khác không phải luôn luôn phân loại, hoặc nghiên cứu và điều tra theo cách của người Hy Lạp. Triết học Ấn Độ có nhiều điểm tựa như như triết học phương Tây. Trước thế kỷ thứ 19, trong ngôn từ của những nước như Nhật Bản, Nước Hàn hoặc Trung Quốc, không có từ ” triết học ” mặc dầu nền triết học của những nước này đã tăng trưởng từ lâu rồi. Đặc biệt là những nhà triết học Trung Quốc sử dụng những phạm trù trọn vẹn khác người Hy Lạp. Các định nghĩa không dựa trên những đặc thù chung mà thường có tính ẩn dụ và để chỉ một vài đối tượng người dùng cùng một lúc. [ 1 ]. Biên giới giữa những phạm trù không rõ ràng như trong triết học phương Tây .
Các học thuyết triết học
Chủ nghĩa duy vật
Chủ nghĩa duy vật là một hình thức của chủ nghĩa duy vật lý (physicalism) với quan niệm rằng thứ duy nhất có thể được thực sự coi là tồn tại là vật chất; rằng, về căn bản, mọi sự vật đều có cấu tạo từ vật chất và mọi hiện tượng đều là kết quả của các tương tác vật chất. Khoa học sử dụng một giả thuyết, đôi khi được gọi là thuyết tự nhiên phương pháp luận, rằng mọi sự kiện quan sát được trong thiên nhiên được giải thích chỉ bằng các nguyên nhân tự nhiên mà không cần giả thiết về sự tồn tại hoặc không-tồn tại của cái siêu nhiên. Với vai trò một học thuyết, chủ nghĩa duy vật thuộc về lớp bản thể học nhất nguyên. Như vậy, nó khác với các học thuyết bản thể học dựa trên thuyết nhị nguyên hay thuyết đa nguyên. Xét các giải thích đặc biệt cho thực tại hiện tượng, chủ nghĩa duy vật đứng ở vị trí đối lập hoàn toàn với chủ nghĩa duy tâm.
Triết học Marx-Lenin
Karl MarxTriết học Marx – Lenin là một trong ba bộ phận cấu thành của Chủ nghĩa Marx – Lenin ; tiên phong là Triết học Marx, do Marx và Engels sáng lập ra, được Lenin và những nhà Marxist khác tăng trưởng thêm. Triết học Marx sinh ra vào những năm 40 thế kỉ 19 và được tăng trưởng gắn chặt với những thành tựu khoa học và tình hình xã hội phương Tây thế kỷ 19. Triết học Marx là triết học duy vật. Nhưng Marx và Engels không dừng lại ở chủ nghĩa duy vật của thế kỉ 18 mang đặc thù máy móc, siêu hình và duy tâm khi xem xét những hiện tượng kỳ lạ xã hội. Các ông đã khắc phục những đặc thù đó bằng cách tiếp thu một cách có phê phán những thành quả của triết học cổ xưa Đức, nhất là phép biện chứng trong mạng lưới hệ thống triết học của Hegel. Tuy nhiên, phép biện chứng của Hegel là phép biện chứng duy tâm, vì thế, Marx và Engels đã tái tạo nó, đặt nó trên lập trường duy vật. Chính trong quy trình tái tạo phép biện chứng duy tâm của Hegel và tăng trưởng liên tục chủ nghĩa duy vật cũ, trên cơ sở khái quát hoá những thành tựu của khoa học tự nhiên và thực tiễn xã hội phương Tây cho đến giữa thế kỉ 19, Marx và Engels đã tạo ra triết học của mình. Triết học ấy sau này đã được Lenin tăng trưởng thêm và trở thành Triết học Marx – Lenin. Triết học Marx – Lenin là triết học duy vật biện chứng triệt để. Một số người phê phán chủ nghĩa Marx cho rằng chủ nghĩa duy vật biện chứng không hề lý giải được hay lý giải đúng sự hoạt động của quốc tế, chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang không lý giải đúng mọi hiện tượng kỳ lạ lịch sử vẻ vang. Lenin kỳ vọng khắc phục được những đặc thù của chủ nghĩa duy vật trước Marx. Trong Triết học Marx – Lenin, những quan điểm duy vật về tự nhiên và về xã hội, những nguyên tắc của chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng gắn bó rất là ngặt nghèo với nhau thành một mạng lưới hệ thống lý luận thống nhất. Nội dung cơ bản của lý luận đó gồm :
Thứ nhất, đó là các nguyên lý của chủ nghĩa duy vật đã được giải thích một cách biện chứng. Theo các nguyên lý này, “Trong thế giới không có gì khác ngoài vật chất đang vận động, và vật chất đang vận động không thể vận động như thế nào khác ngoài vận động trong không gian và thời gian“. Còn ý thức chỉ là sản phẩm của bộ óc con người và là sự phản ánh tự giác, tích cực các sự vật, hiện tượng và quá trình hiện thực của thế giới vật chất, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Như vậy trong quan hệ giữa vật chất và ý thức, vật chất là cái thứ nhất, cái quyết định và tồn tại độc lập với ý thức, còn ý thức là cái thứ hai, cái có sau. Tuy nhiên khác với chủ nghĩa duy vật trước Marx, Triết học Marx – Lenin, một mặt khẳng định sự phụ thuộc vào vật chất, coi ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất, mặt khác lại thừa nhận tác dụng tích cực trở lại của ý thức đối với vật chất. Thông qua hoạt động của con người, ý thức có thể đẩy nhanh hoặc kìm hãm sự phát triển của thế giới vật chất ấy.Thứ hai, các nguyên lý của phép biện chứng trong hệ thống triết học Hegel đã được cải tạo và xây dựng lại trên lập trường duy vật. Theo các nguyên lý đó:
Theo định nghĩa của Lenin, vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của con người chép lại, chụp lại, phản ánh và nó tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác. Mỗi kết cấu vật chất có muôn vàn mối liên hệ qua lại với các sự vật, hiện tượng, quá trình khác của hiện thực.Tất cả các sự vật cũng như sự phản ánh của chúng trong óc con người đều ở trong trạng thái biến đổi phát triển không ngừng. Nguồn gốc của sự phát triển đó là sự đấu tranh giữa các mặt đối lập ở ngay trong lòng sự vật. Phương thức của sự phát triển đó là sự chuyển hoá những biến đổi về lượng thành những biến đổi về chất và ngược lại. Còn chiều hướng của sự phát triển này là sự vận động tiến lên theo đường xoáy trôn ốc chứ không phải theo đường thẳng. Nội dung của hai nguyên lý trên đây được thể hiện trong 3 quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật (quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập; quy luật về sự chuyển hoá những biến đổi về lượng thành những biến đổi về chất và ngược lại; quy luật phủ định cái phủ định) và trong hàng loạt quy luật về mối quan hệ qua lại biện chứng giữa cái chung và cái riêng, nguyên nhân và kết quả, tất nhiên và ngẫu nhiên, nội dung và hình thức, bản chất và hiện tượng, khả năng và hiện thực, v.v…Triết học Marx – Lenin còn bao gồm lý luận nhận thức và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Nhận thức là sự phản ánh giới tự nhiên bởi con người, nhưng đó không phải là sự phản ánh đơn giản, trực tiếp, hoàn toàn, mà là một quá trình nhờ đó tư duy mãi mãi và không ngừng tiến đến gần khách thể. Sự tiến đến gần đó diễn ra theo con đường mà Lenin đã tổng kết: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn – đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý, của sự nhận thức thực tại khách quan“. Cơ sở, động lực và mục đích của toàn bộ quá trình này là thực tiễn. Thực tiễn cũng đồng thời là tiêu chuẩn của chân lý. Triết học Marx – Lenin không chỉ dừng lại ở những quan điểm duy vật biện chứng về tự nhiên mà còn mở rộng những quan điểm đó vào việc nhận thức xã hội và nhờ đó thế giới quan duy vật biện chứng trở thành toàn diện và triệt để. Áp dụng và mở rộng quan điểm duy vật biện chứng vào nghiên cứu xã hội, Marx đã đưa ra được quan niệm duy vật về lịch sử, chỉ ra con đường nghiên cứu những quy luật của sự phát triển xã hội, sự phát triển đó, cũng như sự phát triển của tự nhiên, không phải do ý muốn chủ quan mà do những quy luật khách quan quyết định. Sự ra đời của Triết học Marx – Lenin đã đặt cơ sở cho việc nghiên cứu lịch sử và đời sống xã hội thực sự có tính chất khoa học.Theo Marx: “Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định quá trình sinh hoạt xã hội, chính trị và tinh thần nói chung. Không phải ý thức của con người quyết định sự tồn tại của họ; trái lại chính sự tồn tại xã hội của họ quyết định ý thức của họ.“[2]. Tồn tại xã hội của con người trước hết là phương thức sản xuất của cải vật chất xã hội. Đó là nhân tố, xét đến cùng, quyết định toàn bộ đời sống của xã hội, quyết định sự phát triển của xã hội. Ý thức xã hội không có gì khác hơn là sự phản ánh tồn tại xã hội. Trong khi khẳng định nguyên lý tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, Triết học Marx – Lenin cũng thừa nhận tính độc lập tương đối trong sự phát triển của ý thức xã hội và vai trò tích cực của tư tưởng, lý luận tiên tiến trong sự phát triển của xã hội.
Với những quan điểm triết học nêu trên, khi điều tra và nghiên cứu kinh tế tài chính chính trị Marx nhận thấy trong quy trình sản xuất xã hội, con người có những quan hệ nhất định, tất yếu, không tuỳ thuộc vào ý muốn của họ – tức là những quan hệ sản xuất, những quan hệ này tương thích với một trình độ tăng trưởng nhất định của những lực lượng sản xuất vật chất của họ. Toàn bộ những quan hệ sản xuất ấy hợp thành cơ cấu tổ chức kinh tế tài chính của xã hội, tức là cơ sở hiện thực, trên đó kiến thiết xây dựng lên những hình thái ý thức xã hội làm nền tảng cho cấu trúc thượng tầng pháp lý và chính trị. Tới một quá trình tăng trưởng nhất định, những lực lượng sản xuất vật chất của xã hội sẽ xích míc với những quan hệ chiếm hữu, mà trong đó từ trước đến nay những lực lượng sản xuất vẫn tăng trưởng. Từ chỗ là những hình thức tăng trưởng của những lực lượng sản xuất, những quan hệ ấy đã trở thành những xiềng xích của lực lượng sản xuất. Mâu thuẫn này được xử lý khi có một quan hệ sản xuất mới, tân tiến, tương thích với lực lượng sản xuất đã vững mạnh. Quan hệ sản xuất biến hóa thì những mối quan hệ xã hội thích ứng với những quan hệ sản xuất đó cùng với những tư tưởng phát sinh ra từ những quan hệ xã hội đó cũng biến hóa kéo theo sự biến hóa mạng lưới hệ thống pháp lý và chính trị .Marx – Lenin cũng chỉ rõ vai trò của quần chúng nhân dân trong sự tăng trưởng của lịch sử vẻ vang. Quan niệm đó đã dẫn đến chỗ chứng minh và khẳng định vai trò lịch sử vẻ vang quốc tế của giai cấp công nhân văn minh trong cuộc đấu tranh giải phóng loài người, trong việc kiến thiết xây dựng xã hội mới – xã hội cộng sản chủ nghĩa. Marx – Lenin nghiên cứu và điều tra xã hội với tính cách là một thể thống nhất, hoàn hảo và vạch ra những quy luật chung và những động lực của sự tăng trưởng xã hội, chỉ ra vị trí và vai trò của mỗi mặt đời sống xã hội trong mạng lưới hệ thống xã hội nói chung, vạch ra những nét cơ bản của những tiến trình tăng trưởng xã hội loài người, từ đó chứng tỏ sự tiến hóa của xã hội loài người đến chủ nghĩa cộng sản là tất yếu .
Chủ nghĩa duy tâm
Chủ nghĩa duy tâm là trường phái triết học khẳng định rằng mọi thứ đều tồn tại bên trong tâm thức và thuộc về tâm thức. Là một cách tiếp cập tới hiểu biết về sự tồn tại, chủ nghĩa duy tâm thường được đặt đối lập với chủ nghĩa duy vật, cả hai đều thuộc lớp bản thể học nhất nguyên chứ không phải nhị nguyên hay đa nguyên.
Chủ nghĩa duy tâm có hai khuynh hướng:
Chủ nghĩa duy tâm chủ quan phủ nhận sự tồn tại của thế giới khách quan và coi nó là một cái gì đó hoàn toàn do tính tích cực của chủ thể quy định.Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận ý thức và tinh thần là thuộc tính thứ nhất (có trước), vật chất là thuộc tính thứ hai (có sau), và coi cơ sở tồn tại không phải là tâm thức con người theo như quan niệm của Chủ nghĩa duy tâm chủ quan mà là một tâm thức nào đó ở bên ngoài thế giới như “tinh thần tuyệt đối”, “lý tính thế giới”, v.v…
Cách tiếp cận tới chủ nghĩa duy tâm của các triết gia phương Tây khác với cách tiếp cận của các nhà tư tưởng phương Đông. Trong nhiều tư tưởng phương Tây, (tuy không có trong tư tưởng của một số triết gia lớn của phương Tây như Plato và Hegel) ý niệm có quan hệ với tri thức trực tiếp của các hình ảnh hoặc quan niệm trí óc chủ quan. Khi đó nó thường được đặt cạnh chủ nghĩa hiện thực mà trong đó sự thực được xem là có sự tồn tại tuyệt đối trước tri thức của ta và độc lập với tri thức của ta. Các nhà duy tâm nhận thức luận có thể khẳng định rằng những thứ duy nhất mà có thể được “biết chắc” một cách trực tiếp là các ý niệm. Trong tư tưởng phương Đông, như được phản ánh trong chủ nghĩa duy tâm Ấn Độ giáo, khái niệm chủ nghĩa duy tâm sử dụng ý nghĩa ý thức, về cốt yếu là ý thức sống động của một Thượng đế có mặt ở mọi nơi, làm nền tảng cho mọi hiện tượng. Một kiểu chủ nghĩa duy tâm châu Á là chủ nghĩa duy tâm Phật giáo.
Chủ nghĩa hiện thực
Chủ nghĩa hiện thực đôi lúc dùng để chỉ quan điểm trái ngược với chủ nghĩa lý tưởng của thế kỷ 18, cho rằng một số ít sự vật thực sự sống sót bên ngoài đầu óc con người. Tuy nhiên, theo nghĩa cổ xưa, chủ nghĩa hiện thực là học thuyết cho rằng những khái niệm trừu trượng gắn với những danh từ chung toàn thế giới như ” con người ” thực sự sống sót .
Chủ nghĩa duy danh
Trái ngược với chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa duy danh cho rằng những danh từ trừu tượng hoặc toàn thế giới chỉ là từ ngữ, chúng biểu lộ cho những trạng thái của trí não như ý tưởng sáng tạo, niềm tin hoặc dự tính … William xứ Ockham nổi tiếng là người bảo vệ cho chủ nghĩa duy danh, còn được gọi là ” khái niệm luận ” .
Chủ nghĩa duy lý
René DescartesChủ nghĩa duy lý nhấn mạnh vấn đề vai trò của lý trí con người. Chủ nghĩa duy lý cực đoan tìm mọi cách để gán tổng thể kỹ năng và kiến thức con người lên nền tảng độc nhất là lý trí. Kiểu lý luận nổi bật của chủ nghĩa duy lý mở màn bằng những tiên đề không hề chối cãi rành rọt được, để từ đó, bằng những bước logic, diễn dịch ra mọi đối tượng người dùng kiến thức và kỹ năng hoàn toàn có thể có .Parmenides ( sinh năm 510 TCN ) được cho là nhà triết học duy lý tiên phong, người đã tranh luận về việc tâm lý thực sự có xảy ra là không hề hồ nghi, mà việc tâm lý phải có đối tượng người tiêu dùng tâm lý, do đó, một sự vật phải thật sự sống sót. Parmenides diễn dịch rằng những gì thật sự sống sót phải có những đặc thù nhất định thí dụ như, nó không hề mở màn sống sót hoặc chấm hết sống sót, nó là một chỉnh thể toàn vẹn, nó giữ nguyên thực chất vĩnh viễn ( đúng hơn là sống sót trọn vẹn bên ngoài thời hạn ). Zeno ( sinh năm 489 TCN ) là học trò của Parmenides, đã tranh luận rằng sự hoạt động là bất khả thi, và tiềm ẩn sự xích míc .Plato ( 427 – 347 ) cũng bị ảnh hưởng tác động bởi Parmenides, nhưng ông đã phối hợp chủ nghĩa duy lý với một dạng của chủ nghĩa hiện thực. Triết gia này đã cất công xem xét sự sống sót và thực chất của sự vật. Ông Kết luận đặc tính của những thực chất sự vật là chúng mang tính chung trên toàn thế giới. Bản chất của một con người, của một hình tam giác, của một cái cây hoàn toàn có thể vận dụng cho toàn bộ con người, toàn bộ hình tam giác và toàn bộ những loại cây. Plato tranh luận rằng những thực chất này là những hình thái không nhờ vào vào trí não, rằng con người hoàn toàn có thể biết đến chúng bằng lý trí và bằng cách làm ngơ trước những thứ làm phân tâm do giác quan gây ra .Chủ nghĩa duy lý tân tiến mở màn với René Descartes ( 1596 – 1690 ). Nghiền ngẫm về thực chất của thưởng thức tri giác, cũng như những mày mò khoa học trong sinh lý học và quang học, Descartes ( và cả John Locke ) đã đi đến quan điểm rằng tất cả chúng ta trực tiếp ý thức được ý nghĩ, chứ không phải sự vật. Quan điểm này làm nảy sinh ba yếu tố .
Có phải các ý nghĩ là bản sao thực thụ của những sự vật, sự việc mà chúng đại diện? Cảm giác không phải là sự tương tác trực tiếp giữa các vật thể và ý thức của ta, mà nó là quá trình sinh lý bao hàm sự đại diện (thí dụ như, một hình ảnh trên võng mạc). Locke nghĩ rằng một “tính chất phụ”, như cảm giác thấy màu xanh lục, không thể nào giống sự sắp xếp các phân tử vật chất sinh ra cảm giác đó, dù là ông cũng nghĩ “những tính chất chính” như hình dạng, kích thước, con số, thực sự có trong các sự vật.Ta vẫn chưa rõ làm thế nào những vật thể tự nhiên như bàn, ghế hoặc ngay cả những quá trình sinh lý trong não bộ có thể sản sinh ra những thứ thuộc về tinh thần như ý nghĩ. Điều này là một trong những vướng mắc của một vấn đề triết học nổi tiếng, vấn đề tinh thần-cơ thể.Nếu tất cả những gì chúng ta ý thức được chỉ là ý nghĩ, vậy làm sao ta có thể biết được có thứ gì khác tồn tại ngoài ý nghĩ ra?
Descartes nỗ lực xử lý yếu tố sau cuối bằng lý luận. Ông đã khởi đầu bằng một nguyên tắc mà ông nghĩ là không hề bắt bẻ hiệu suất cao được : Tôi ” biết tâm lý “, do đó tôi ” sống sót “. Từ nguyên tắc này, Descartes thực thi kiến thiết xây dựng một mạng lưới hệ thống hoàn hảo về kiến thức và kỹ năng ( trong đó ông chứng tỏ sự sống sót của Thượng đế, bằng một dạng bản thể luận ). Quan điểm của ông đã lôi cuốn được những triết gia như Baruch Spinoza, Gottfried Leibniz và Christian Wolff .
Chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề
Nói chung, chủ nghĩa duy lý thường đối lập với chủ nghĩa kinh nghiệm, một học thuyết dựa trên cơ sở kiến thức về năm giác quan của con người chúng ta. John Locke, một triết gia theo chủ nghĩa kinh nghiệm đầu tiên của Anh quốc, đưa ra quan điểm chủ nghĩa kinh nghiệm cổ điển trong tác phẩm An Essay Concerning Human Understanding vào năm 1689, phát triển một dạng tự nhiên chủ nghĩa và kinh nghiệm chủ nghĩa trên cơ sở các nguyên tắc gần như khoa học.
Trong suốt kỷ nguyên này, những ý tưởng sáng tạo tôn giáo đóng vai trò hỗn hợp trong những nỗ lực của triết học thế tục. Bài phản bác nổi tiếng của giám mục Berkeley bài xích Isaac Newton theo cách của chủ nghĩa lý tưởng là một thí dụ về một triết gia trong trào lưu Khai sáng, ( một tiến trình trong lịch sử dân tộc ). Họ đúc rút khá nhiều từ những sáng tạo độc đáo tôn giáo. Các triết gia tôn giáo có sức tác động ảnh hưởng khác gồm có Blaise Pascal, Joseph Butler và Jonathan Edwards. Những triết gia lớn khác như Jean-Jacques Rousseau và Edmund Burke, đã chọn con đường hơi khác. Việc nhiều triết gia thời bấy giờ chỉ tập trung chuyên sâu chăm sóc những yếu tố được số lượng giới hạn đã dự báo cho sự phân loại ra và chuyên môn hoá nhiều nghành nghề dịch vụ triết học trong thế kỷ 20 .
Chủ nghĩa thiếu tín nhiệm
Chủ nghĩa hoài nghi là một quan điểm triết học nghi vấn khả năng đạt được “bất kì” một loại kiến thức nào. Nó được phổ biến bởi Pyrrho, người tin rằng tất cả mọi thứ đều có thể bị nghi ngờ ngoại trừ “vẻ bề ngoài”. Sextus Empirius (thế kỉ 1) miêu tả chủ nghĩa hoài nghi như là một “khả năng đưa ra một phản đề, trong bất kì cách thức nào, về vẻ ngoài và các đánh giá, và do đó… để đến một trạng thái không còn đánh giá thứ gì nữa và sau đó là sự bình an của tinh thần”[3]. Chủ nghĩa hoài nghi hiểu theo cách như vậy không chỉ đơn thuần là việc sử dụng sự hoài nghi, mà là việc sử dụng tính hoài nghi cho một mục đích đặc biệt: một sự bình an của tâm hồn, hay là ataraxia. Chủ nghĩa hoài nghi là một thách thức cho chủ nghĩa giáo điều, hay là cho những người nghĩ rằng họ đã tìm ra sự thật[4].
Sextus chú ý quan tâm rằng độ đáng tin cậy của sự cảm nhận hoàn toàn có thể bị nghi vấn, chính bới đó là một đặc tính riêng của người cảm nhận. Vẻ vẻ bên ngoài của những vật riêng rẽ hoàn toàn có thể biến hóa phụ thuộc vào vào việc nó có Open cùng với một nhóm hay không : ví dụ, vỏ bào của sừng dê có vẻ như như là màu trắng khi được cạo và tách ra riêng, thế nhưng sừng khi còn nguyên vẹn là màu đen. Một thanh bút chì, khi nhìn theo chiều dài, giống như là một que dài ; nhưng khi được nhìn từ đầu mũi, nó chỉ giống như một hình tròn trụ .
Chủ nghĩa hoài nghi được hồi sinh trong giai đoạn hiện đại bởi Michel de Montaigne và Blaise Pascal. Tuy nhiên người tiêu biểu nhất và ủng hộ mạnh mẽ chủ nghĩa này nhất là David Hume. Hume lý luận rằng chỉ có hai loại lý luận, là có khả năng xảy ra và có luận chứng (probable/demonstrative) (xem Cái nĩa của Hume). Cả hai dạng lý luận này đều không thể đưa chúng ta đến niềm tin về sự tồn tại liên tục của một thế giới bên ngoài. Lý luận có luận chứng không thể nào làm điều này, bởi vì chỉ có luận chứng thôi không đủ để thiết lập sự đồng nhất của tự nhiên (chẳng hạn như là nắm bắt được bởi các quy luật và định luật khoa học). Lý luận suông không thể thiết lập được rằng tương lai sẽ giống như quá khứ. Chúng ta có một số niềm tin nhất định về thế giới (ví dụ như là Mặt Trời sẽ mọc ngày mai), nhưng những niềm tin này là sản phẩm của thói quen và truyền thống, và không phụ thuộc vào lý luận. Thế nhưng lý luận về khả năng xảy ra, mà mục đích là đưa chúng ta đi từ những điều quan sát được đến những điều không quan sát được, cũng không thể làm được điều này, bởi vì nó cũng phụ thuộc vào tính đồng nhất của tự nhiên, và không thể nào chứng minh mà không thể đi vào lý luận vòng quanh bằng cách viện dẫn sự đồng nhất. Hume kết luận rằng không có lời giải đáp cho các lý luận hoài nghi ngoại trừ việc mặc kệ nó[5].
Nhiều triết gia đã nghi vấn những lập luận không tin như vậy. Câu hỏi liệu là tất cả chúng ta hoàn toàn có thể đạt được kỹ năng và kiến thức, tức là ” kỹ năng và kiến thức của quốc tế bên ngoài “, là dựa trên dựa trên một tiêu chuẩn cao thế nào mà tất cả chúng ta muốn nhìn nhận. Nếu tất cả chúng ta đặt ra một tiêu chuẩn cao, thì chỉ những điều không còn hoài nghi gì được và những điều không sai lầm đáng tiếc mới đưa lại kỹ năng và kiến thức. Nếu tất cả chúng ta đặt tiêu chuẩn quá thấp, thì tất cả chúng ta gật đầu những điều điên rồ và những ảo tưởng trở thành những ” kiến thức và kỹ năng ” của tất cả chúng ta. Tuy nhiên, ngay cả khi những yếu tố này đã được xử lý, trong mọi trường hợp, tất cả chúng ta phải hợp thức hóa những tiêu chuẩn cho việc hợp thức hóa, dẫn đến việc thoái lui vô hạn ( được biết đến như thể ” chủ nghĩa không tin thoái lui ” ) [ 6 ] .
Chủ nghĩa lý tưởng
Immanuel Kant
“Chủ nghĩa lý tưởng” là một học thuyết cho rằng hiện thực là hoàn toàn giới hạn bởi đầu óc của chúng ta. Mặc dù nó phụ thuộc vào quan điểm của René Descartes rằng những gì có trong đầu chúng ta được biết trước những điều được biết thông qua các giác quan, chủ nghĩa lý tưởng bắt đầu chính thức bởi George Berkeley. Berkeley lý luận[7] rằng không có những khác biệt về bản chất giữa các trạng thái tinh thần, như là cảm thấy đau đớn, và những gợi ý từ các giác quan. Không có một thứ gì có thể phân biệt được, ví dụ, giữa độ nóng của một đống lửa, và nỗi đau nó tạo ra cho chúng ta. “Trạng thái” chúng ta cảm nhận chứa trong đó tính chất “được cảm nhận” của nó (esse của nó là percipi), và ý kiến “phổ biến một cách lạ lùng trong loài người” rằng nhà cửa, sông núi và sông suối tồn tại độc lập trước khi bất kì ai cảm đó cảm nhận chúng, là sai.
Các dạng của chủ nghĩa lý tưởng khá phổ biến trong triết học từ thế kỉ 18 đến những năm đầu của thế kỉ 20. Chủ nghĩa lý tưởng siêu việt (Transcendental Idealism), được ủng hộ bởi Immanuel Kant, cho rằng có những giới hạn về những điều có thể hiểu được nếu như nó không được đem ra đánh giá trong những điều kiện khách quan. Kant viết cuốn Critique of Pure Reason (Chỉ trích về lý luận thuần túy) (1781/1787) trong một cố gắng hòa giải các cách tiếp cận trái ngược nhau của rationalism và empiricism và thiết lập một nền tảng mới để nghiên cứu siêu hình học. Mục đích của Kant với tác phẩm này là nhìn vào những gì chúng ta biết và sau đó xem xét những điều gì phải đúng theo cách mà chúng ta biết. Một ý tưởng chính là có những đặc tính cơ bản của hiện thực thoát khỏi những kiến thức trực tiếp của chúng ta bởi vì những giới hạn tự nhiên của khả năng con người[8]. Phương pháp của Kant là theo mô hình của Euclid, mặc dù cuối cùng thì ông thừa nhận rằng lý luận thuần túy và không đủ để khám phá tất cả sự thật. Các tác phẩm của Kant được tiếp nối trong các tác phẩm của Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Schelling và Arthur Schopenhauer.
Triết lý của Kant, được biết đến như là chủ nghĩa lý tưởng siêu việt, sau này được làm cho trừu tượng và tổng quát hóa hơn, trong một phong trào được biết đến như là lý tưởng Đức, một dạng của lý tưởng tuyệt đối. Chủ nghĩa lý tưởng Đức đã trở nên phổ biến với sự xuất bản tác phẩm của G. W. F. Hegel vào năm 1807 mang tựa đề Phenomenology of Spirit (Hiện tượng Tinh thần). Trong tác phẩm này, Hegel khẳng định rằng mục đích của triết học là chỉ ra những mâu thuẫn hiển nhiên trong kinh nghiệm sống của loài người (xảy ra, chẳng hạn như, từ việc nhận thức được rằng mỗi bản thân là vừa là cá nhân chủ động vừa là một người chứng kiến thụ động những gì có trong thế giới) và phải làm xóa bỏ đi những mâu thuẫn đó bằng cách làm cho chúng tương thích lẫn nhau. Quá trình này được gọi là “Hegelian dialectic”. Các triết gia theo truyền thống của Hegel bao gồm Ludwig Andreas Feuerbach, Karl Marx, Friedrich Engels và đôi khi những người Anh theo chủ nghĩa lý tưởng.
Đa số triết lý của thế kỉ 20, bao gồm cả chủ nghĩa hiện tượng lục địa (Continental phenomenology) và trường phái triết học phân tích của Anh-Mỹ, có liên quan đến việc phủ nhận chủ nghĩa lý tưởng, và những giả thuyết của Descartes ẩn dưới đó.
Chủ nghĩa thực dụng
Vào cuối thế kỷ 19, hai triết gia Mỹ, Charles Peirce và William James, đã đồng sáng lập ra học thuyết “chủ nghĩa thực dụng” (pragmatism). Về sau học thuyết này được John Dewey phát triển thành thuyết công cụ (instrumentalism). Những người theo chủ nghĩa thực dụng cho rằng chân lý của đức tin không nằm trong sự tương hợp của họ với thực tại mà nằm ở sự hữu ích và hiệu quả. Bởi lẽ, sự hữu ích của bất kỳ đức tin nào, trong bất kỳ thời điểm nào, có thể phụ thuộc vào hoàn cảnh. Peirce và James đã khái niệm hóa chân lý cuối cùng là cái chỉ được thiết lập trong tương lai, tức cái được đúc kết bởi tất cả các quan điểm. Những nhà phê bình buộc tội chủ nghĩa thực dụng là sự sai lầm của tư duy, vì cách nghĩ này đã quá tin vào cái gì đó chứng tỏ được là có ích và sự hữu ích này là nền tảng cho chân lý của nó. Những nhà tư tưởng trong tín ngưỡng chủ nghĩa thực dụng gồm có John Dewey, George Santayana và C. I. Lewis. Gần đây, chủ nghĩa thực dụng đã dung nạp thêm những chiều kích mới của Richard Rorty và Hilary Putnam.
Hiện tượng học và thuyên thích học
Dự định chỉnh đốn lại quan điểm của ông về nền tảng của toán học, và chịu ảnh hưởng của triết gia và nhà tâm lý học Franz Bretano, người ông đã từng học tại Viên, Edmund Husserl bắt đầu đặt nền tảng cho việc Tìm Hiểu Thêm những gì không chỉ là bên dưới những nhận định về toán học mà còn là bên dưới của hệ thống nhận thức nói chung[9]. Trong phần đầu của tác phẩm hai tập của ông, cuốn Logical Investigations (Nghiên cứu về lý luận) (1901), ông đã tấn công vào những luận điểm tâm lý mà ông bị cáo buộc bởi Frege. Trong phần thứ hai, ông bắt đầu phát triển một kĩ thuật về mô tả hiện tượng học, với mục đích chứng minh rằng các đánh giá khách quan thật sự là dựa trên kinh nghiệm nhận thức—tuy không dựa trên kinh nghiệm ban đầu của mỗi cá nhân, nhưng dựa vào các bản chất quan trọng đối với bất kì kinh nghiệm cùng loại đang được xét đến[9]. Ví dụ như ông tìm cách chứng minh rằng tất cả các hành động có ý thức đều có tính chất mang mục đích; nghĩa là chúng mang, hay được hướng về, một nội dung có mục đích. Ông cũng cố gắng đưa ra các bản chất quan trọng của bất cứ một hành động định nghĩa nào. Ông phát triển phương pháp này thêm trong cuốn Ideas (Các ý tưởng) như là hiện tượng học siêu việt, đề nghị rằng chúng ta nên dựa các kinh nghiệm thực tế, và do đó tất cả các ngành của kiến thức loài người, trong một cấu trúc nhận thức của một cá nhân (ego) lý tưởng, siêu việt. Sau đó, ông cố gắng sắp xếp quan điểm siêu việt của ông và thừa nhận là thế giới liên quan lẫn nhau mà trong đó các đối tượng cá nhân tương tác với nhau. Husserl chỉ xuất bản vài cuốn sách trong cuộc đời mình, xem hiện tượng học như là những từ ngữ trừu tượng, nhưng để lại nhiều phân tích cụ thể chưa được xuất bản.
Các tác phẩm của Husserl đã có ảnh hưởng ngay lập tức ở Đức, với sự hình thành các trường phái về hiện tượng học ở München và Göttingen. Hiện tượng học sau này đã nổi tiếng thế giới nhờ vào công của các triết gia như là Martin Heidegger, trước đây là trợ lý nghiên cứu của Husserl, Maurice Merleau-Ponty và Jean-Paul Sartre. Heidegger đã phát triển việc nghiên cứu hiện tượng học để minh họa một hermeneutic. Hermeneutic là một phương pháp diễn đạt sách vở bằng cách lấy ra ý nghĩa của cuốn sách trong hoàn cảnh nó được viết ra. Heidegger đã nhấn mạnh hai yếu tố mới của triết lý hermeneutic: rằng người đọc đem nghĩa của cuốn sách trong thời điểm hiện tại, và rằng các công cụ của hermeneutic có thể được sử dụng để diễn đạt những thứ ngoài sách vở[10]. Các tên tuổi gắn với sự phát triển của hermeneutic bao gồm Hans-Georg Gadamer và Paul Ricoeur. Cũng thông qua các tác phẩm của Heidegger, và Sartre, chúng ta thấy tập trung của Husserl trên các kinh nghiệm chủ quan đã ảnh hưởng đến các khía cạnh của chủ nghĩa hiện sinh.
Chủ nghĩa hiện sinh
Søren KierkegaardMặc dù họ đã không sử dụng từ ngữ này, những triết gia của thế kỉ 19 như là Søren Kierkegaard và Friedrich Nietzsche được xem là cha đẻ của thuyết hiện sinh. Tuy nhiên ảnh hưởng tác động của họ đã lan rộng ra ra hơn là tư tưởng về chủ nghĩa hiện sinh [ 11 ] [ 12 ]. Những tác phẩm của Kiekegaard nhắm vào mạng lưới hệ thống triết học lý tưởng của Georg Wilhelm Friedrich Hegel mà ông nghĩ rằng đã mặc kệ hoặc loại trừ đời sống chủ quan bên trong nội tâm của con người. Kierkegaard, ngược lại, cho rằng ” thực sự là chủ quan “, biện luận rằng điều quan trọng nhất so với một người thực sự là những câu hỏi tương quan đến những mối quan hệ cá thể bên trong người đó với sự sống sót. Đặc biệt là, Kierkegaard, một người theo Công giáo, tin rằng thực sự của niềm tin tôn giáo là một câu hỏi mang tính khách quan, và người ta phải vật lộn với nó một cách nhiệt tình [ 13 ] [ 14 ] .
Nhiều triết gia ảnh hưởng bởi Kierkegaard cũng là những triết gia tôn giáo. Danh sách của những triết gia theo chủ nghĩa hiện sinh theo Kitô giáo bao gồm Gabriel Marcel, Nicholas Berdyaev, Miguel de Unamuno và Karl Jaspers (mặc dù ông thích nói về điều ông gọi là “niềm tin có tính triết học”). Nhà văn người Do Thái Martin Buber và Lev Shestov cũng được cho là có liên hệ với chủ nghĩa hiện sinh. Đến mức độ nào Martin Heidegger nên được xem là một người theo chủ nghĩa hiện sinh là một vấn đề còn gây nhiều tranh cãi[15], như chiến thuật của ông, trong cuốn sách Tồn tại và thời gian, về những giải thích về sự tồn tại của loài người (Dasein), phải được phân tích theo các thể loại của chủ nghĩa hiện sinh (existentiale), đã làm nhiều bình luận viên xem ông như là một nhân vật quan trọng trong phong trào chủ nghĩa hiện sinh.
Chắc chắn là ông đã ảnh hưởng lên Jean-Paul Sartre người mà, cùng với Albert Camus và Simone de Beauvoir, có lẽ đã trở thành những người ủng hộ nổi tiếng nhất cho chủ nghĩa hiện sinh, khai phá nó không chỉ trong những tác phẩm mang tính lý thuyết như magnum opus của ông Tồn tại và sự trống rỗng (L’Être et le Néant), mà còn trong các vở kịch và các cuốn tiểu thuyết. Sartre, Camus và de Beauvoir tất cả đều đại diện cho một nhánh vô thần của chủ nghĩa hiện sinh, mà bây giờ có liên hệ gần hơn với những ý tưởng của họ về nausea, contingency, niềm tin xấu và lố bịch hơn là những ý tưởng mang tính tôn giáo angst của Kierkegaard. Tuy nhiên, sự tập trung vào cá nhân con người, chịu trách nhiệm trước vũ trụ cho sự chân thực của sự tồn tại của anh/cô ta, là điểm chung của tất cả các triết gia.
Triết học nghiên cứu và phân tích
Triết học phân tích được phát triển để chỉ trích Hegel và những người theo triết lý của ông. Vào năm 1921, Ludwig Wittgenstein xuất bản cuốn sách Tractatus Logico-Philosophicus, đưa ra một hệ thống logic vững chắc về các vấn đề của ngôn ngữ và triết học. Vào thời gian đó, ông đã hiểu rằng đa số các vấn đề của triết học chỉ là những bài toán đố của ngôn ngữ, mà có thể giải thích được dễ dàng bởi các suy nghĩ rõ ràng. Nhiều năm sau đó ông đã đảo ngược lại nhiều lập trường của ông được đưa ra trong cuốn Tractatus, như là được viết ra trong cuốn sách thứ hai của ông Philosophical Investigations (1953) (Khảo sát về triết học). Investigations đã khuyến khích sự phát triển của “triết học ngôn ngữ bình dân”, được phát triển bởi Gilbert Ryle, J. L. Austin, và một số người khác. Những người theo “triết học bình dân” có cùng cách nhìn với nhiều triết gia xưa hơn (Jeremy Bentham, Ralph Waldo Emerson và John Stuart Mill), và chính những nghiên cứu triết lý đó đã định hình triết học tiếng Anh trong nửa sau của thế kỉ 20. Tuy nhiên, sự rõ ràng của ý nghĩa được hiểu là có tầm quan trọng cao nhất.
Triết học phương Tây
Truyền thống triết học phương Tây mở màn từ những người Hy Lạp và liên tục cho đến ngày này. Các nhà triết học phương Tây chính yếu gồm có Socrates, Plato, Aristotle, Epicurus, Sextus Empiricus, Augustine xứ Hippo, Boethius, Anselm xứ Canterbury, William xứ Ockham, John Duns Scotus, Thomas Aquinas, Michel de Montaigne, Francis Bacon, René Descartes, Baruch Spinoza, Gottfried Leibniz, George Berkeley, John Locke, David Hume, Thomas Reid, Jean-Jacques Rousseau, Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Arthur Schopenhauer, Søren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche, Karl Marx, Gottlob Frege, Henri Bergson, Edmund Husserl, Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein, Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre và Willard van Orman Quine .Các nhà triết học phương Tây đương thời có ảnh hưởng tác động lớn khác gồm có Donald Davidson ( đã qua đời ), Daniel Dennett, Jerry Fodor, Jurgen Habermas, Saul Kripke, Thomas Kuhn, Thomas Nagel, Richard Rorty, Hilary Putnam, John Rawls ( đã qua đời ), John Searle và Subhash Kak .
Triết học phương Tây đôi khi được phân chia thành nhiều nhánh khác nhau, dựa theo các loại câu hỏi được quan tâm. Các thể loại thường thấy nhất là: siêu hình học, nhận thức luận, luân lý học, và mỹ học. Một số phân nhánh khác gồm logic, triết học tinh thần, triết học ngôn ngữ, triết học chính trị.
Xem thêm: LGBTQI+ có nghĩa nghĩa là gì?
Triết học Hy Lạp – La Mã
SocratesCó thể phân loại triết học Hy Lạp cổ đại thành thời kỳ tiền Socrates, thời kỳ Socrates và thời kỳ hậu Aristotle. Thời kỳ tiền Socrates có đặc trưng là những suy đoán siêu hình học, thường dưới hình thức của những mệnh đề tổng quát có ý nghĩa bao hàm lớn, ví dụ điển hình ” Tất cả đều là lửa “, hay ” Tất cả đều đổi khác “. Các triết gia tiền Socrates quan trọng gồm có Thales, Anaximander, Anaximenes, Democritus, Parmenides và Heraclitus. Thời kỳ Socrates được đặt tên để vinh danh nhân vật điển hình nổi bật nhất của triết học phương Tây, Socrates, người đã cùng với Plato, học trò của mình, cách mạng hóa triết học qua việc sử dụng chiêu thức Socrates, nhờ đó đã tăng trưởng những giải pháp rất tổng quát cho việc định nghĩa, nghiên cứu và phân tích và tổng hợp. Tuy bản thân Socrates không viết gì, nhưng ảnh hưởng tác động của ông đã được truyền bá qua những tác phẩm của Plato. Các tác phẩm của Plato thường được xem là những tài liệu cơ bản của triết học, vì chúng đã định nghĩa những yếu tố nền tảng của triết học cho những thế hệ sau. Các yếu tố này và những yếu tố khác đã được Aristotle tiếp thụ, ông là người đã học tại Hàn lâm viện ( trường của Plato ), ông thường sự không tương đồng quan điểm với những gì Plato đã viết. Thời kỳ hậu Aristotle đã mở màn bởi những triết gia như Euclid, Epicurus, Chrysippus, triết gia Yếm thế Hipparchia, Pyrrho và Sextus Empiricus .
Triết học thời Trung cổ
St. Thomas AquinasThời kỳ trung cổ của triết học mở màn từ sự sụp đổ của văn minh La Mã và bình minh của Ki-tô giáo, Hồi giáo và Do Thái giáo. Thời kỳ trung cổ mang đến triết học kinh viện Ki-tô giáo, với những tác giả như Augustine xứ Hippo, Boethius, Anselm, Robert Grosseteste, Albertus Magnus, Roger Bacon, Thánh Bonaventure, Thomas Aquinas, John Duns Scotus, William xứ Ockham, Nicholas xứ Cusa và Francisco Suárez. Một nữ triết gia Ki-tô giáo của thời kỳ này là một học trò của Pierre Abélard với tên Héloïse. Các triết gia trong truyền thống lịch sử kinh viện Ki-tô giáo và những triết gia trong những tôn giáo Abraham chính khác ( ví dụ điển hình những triết gia Do Thái Saadia Gaon và Maimonides, và những triết gia Hồi giáo Avicenna, Al-Ghazali và Averroes ) đã có biết đến những khu công trình của nhau. Các truyền thống cuội nguồn tôn giáo này chăm sóc đến những câu hỏi về quan hệ giữa con người và Chúa trời. Triết học của thời kỳ này có đặc thù là sự nghiên cứu và phân tích về thực chất và những đặc thù của Chúa trời ; ngành siêu hình học chăm sóc đến chất, tính cốt yếu và vô tình ( nghĩa là, những phẩm chất có tính ” cốt yếu ” với những chất chiếm hữu chúng hay những chất này chỉ ” vô tình ” có những phẩm chất đó ), hình thức và năng lực phân loại ; ngoài những còn có lôgic và triết học ngôn từ .Nhiều người trong số những triết gia này đã lấy xuất phát điểm của mình là những kim chỉ nan của Plato hay Aristotle. Tuy nhiên, những người khác, ví dụ điển hình Tertullian, lại phủ nhận triết học Hy Lạp vì cho rằng nó không đội trời chung với mặc khải và đức tin .
Triết học phương Tây văn minh
René Descartes
Triết học hiện đại thường được xem là được khởi đầu từ nghiên cứu của René Descartes. Nghiên cứu của ông đã chịu ảnh hưởng lớn từ các trao đổi của ông với các nhà triết học khác. Ví dụ, sự thúc giục của Pierre Gassendi và Công chúa Elizabeth xứ Bohemia đã làm Descartes cố gắng thiết lập các câu trả lời có sức thuyết phục hơn cho vấn đề tâm-thân (mind-body problem)[16].
Triết học thời Trung cổ đã chăm sóc hầu hết tới những luận cứ từ giai cấp thống trị, và việc nghiên cứu và phân tích những kinh sách cổ bằng lôgic của Aristotle. Thời Phục hưng đã thấy một dòng chảy những ý niệm mới, những ý niệm này yên cầu xem xét lại quyền lực tối cao. Roger Bacon ( 1214 – 1294 ? ) là một trong những tác giả tiên phong lôi kéo việc đưa những quyền lực tối cao hiện tại ra xem xét bằng thực nghiệm và lý tính. Niccolò Machiavelli ( 1469 – 1527 ) đã thử thách những ý niệm truyền thống cuội nguồn về đạo đức. Francis Bacon ( 1561 – 1626 ) đã viết những nội dung ủng hộ những chiêu thức khoa học trong phát kiến triết học .
Triết học nghiên cứu và phân tích và triết học lục địa
Trong quy trình tiến độ tân tiến của triết học, mở màn vào cuối thế kỉ 19 và lê dài đến những năm 1950, đã được lưu lại bởi hố sâu ngăn cách giữa truyền thống lịch sử ” Lục địa ” và truyền thống cuội nguồn nghiên cứu và phân tích có tương quan đến nhiều nước nói tiếng Anh .
Triết học nghiên cứu và phân tích
Những thứ nằm bên dưới truyền thống lịch sử nghiên cứu và phân tích, đặc biệt quan trọng là quá trình khởi đầu của truyền thống cuội nguồn này, là quan điểm ( nguyên là được bảo vệ bởi Ockham ) rằng những lỗi lầm trong triết học là phát sinh từ những hiểu nhầm trong ngôn từ. Theo một số ít triết gia nghiên cứu và phân tích, ý nghĩa thật sự của những câu thông thường được ” ẩn bởi dạng ngữ pháp của chúng “, và tất cả chúng ta phải dịch những câu đó sang dạng thật sự của chúng ( hiểu như là dạng logic của chúng ) để làm rõ nghĩa. Điều khó khăn vất vả là, tới giờ đây vẫn chưa xử lý được, là định ra dạng logic đúng đắn của một câu là như thế nào. Một số triết gia ( mở màn với Frege và Bertrand Russell ) đã lý luận rằng first-order logic cho tất cả chúng ta thấy dạng logic thật sự của những câu nói thông thường. Các triết gia nghiên cứu và phân tích khác, như Wittgenstein quá cố, đã phủ nhận sáng tạo độc đáo của dạng logic ; và yếu tố dạng logic này chiếm hầu hết trong quy trình tiến độ đầu của triết học nghiên cứu và phân tích. Những tranh luận về dạng logic không còn là yếu tố TT của triết học nghiên cứu và phân tích như thể nó đã từng, và triết học nghiên cứu và phân tích giờ đây có xu thế điều tra và nghiên cứu về đủ loại yếu tố trong triết học với toàn bộ những giải pháp triết học hiện có. Ngày này những yếu tố quan trọng của triết lý nghiên cứu và phân tích nằm trong phong thái viết và lý luận ( nghĩa là mục tiêu của nó là rõ ràng và chắc như đinh ) hơn là những yếu tố về chủ đề hay tưởng. Việc nhấn mạnh vấn đề trên sự nghiên cứu và phân tích ngôn từ một cách cẩn trọng để làm lộ ra những lồi lầm về triết lý vẫn còn ; nhưng ” nghiên cứu và phân tích ” trong cái tên ” triết học nghiên cứu và phân tích ” giờ đây chỉ như là chỉ đến việc nghiên cứu và phân tích những sáng tạo độc đáo, những lý luận, những hình thức xã hội, và những giả sử .
Triết học lục địa
Triết học lục địa được xem là gần hơn với trào lưu hiện tượng học khởi đầu bởi Edmund Husserl và nhiều nhiều phản ứng khác nhau để nâng cấp cải tiến lại những tác phẩm của Husserl. Hiện tượng học đa phần là một chiêu thức điều tra và nghiên cứu. Như là được cảm nhận bởi Husserl, nghiên cứu và điều tra hiện tượng kỳ lạ là điều tra và nghiên cứu nội dung của kinh nghiệm tay nghề nhận thức trong khi cô lập toàn bộ những giả sử tất cả chúng ta thường đư ra tương quan đến sự sống sót của những chủ thể đó trong quốc tế. Ông tin rằng tất cả chúng ta hoàn toàn có thể đi đến một kiến thức và kỹ năng nào đó bằng cách suy diễn ra những đặc thù thiết yếu của kinh nghiệm tay nghề nhận thức. Có lẽ đặc thù quan trọng nhất suy ra bởi Husserl được gọi sự có chủ tâm ( intentionality ), chỉ đến đặc tính của nhận thức khi luôn được hướng về đối tượng người tiêu dùng nào đó. Phương pháp hiện tượng học là một cách quan trọng khác mà theo đó triết học nghiên cứu và phân tích thường theo đuổi. Thay vì lấy vào thông tin về ngôn từ như là điểm khởi đầu và nghiên cứu và phân tích ngôn từ như thể phương pháp chính của triết học, hiện tượng kỳ lạ học lấy thưởng thức nhận thức làm điểm khởi đầu và nghiên cứu và phân tích cụ thể của những thưởng thức đó – đó là, ” nghiên cứu và phân tích hiện tượng kỳ lạ ” – như thể chiêu thức của nó. Một vài nhân vật quan trọng trong truyền thống lịch sử triết học nghiên cứu và phân tích như thể Wilfrid Sellars và Hector-Neri Castaneda đã lý luận rằng nghiên cứu và phân tích ngôn từ thật ra là một dạng điều tra và nghiên cứu hiện tượng kỳ lạ chính do nó sử dụng thưởng thức của tất cả chúng ta như là những người dùng ngôn từ để vấn đáp những câu hỏi triết học. Thực vậy, họ đã lý luận rằng triết học nghiên cứu và phân tích chỉ là một dạng của hiện tượng học, và hiệu suất cao là triết học nghiên cứu và phân tích hoàn toàn có thể bỏ lỡ truyền thống cuội nguồn khởi đầu với hiện tượng kỳ lạ học chỉ làm tổn hại chính nó mà thôi .
Đạo đức học và triết học chính trị ở phương Tây
Bản chất con người và tính hợp pháp chính trị
Từ thời cổ đại, và xa xưa hơn nữa, nguồn gốc của tính hợp pháp của các thế lực chính trị là không thể nào tránh khỏi mối liên hệ chặt chẽ với bản chất con người. Trong The Republic (Cộng hòa) Plato đã tuyên bố rằng xã hội lý tưởng phải được điều hành bởi một hội đồng của các vị vua-hiền triết, bởi vì những nhà hiền triết thường là có khả năng nhận thức được điều tốt đúng đắn nhất. Tuy nhiên, ngay cả Plato cũng yêu cầu các nhà hiền triết phải gia nhập và tự khẳng định mình trong xã hội nhiều năm trước khi bắt đầu công việc trị vì vào tuổi năm mươi. Đối với Aristotle, con người là động vật chính trị (nghĩa là động vật xã hội), và nhà nước được thiết lập để theo đuổi điều tốt cho cộng đồng. Aristotle lý luận rằng, bởi vì nhà nước (polis) là dạng cao nhất của cộng đồng, nó có mục đích theo đuổi điều tốt đẹp nhất. Aristotle xem rằng quyền lực chính trị như là kết quả của các bất bình đẳng tự nhiên trong tài năng và đạo đức. Bởi vì những sự khác biệt này, ông ta ủng hộ một giai cấp quý tộc với những người có khả năng và có đạo đức. Đối với Aristotle, một người không thể nào là hoàn hảo nếu như anh ta không thể sống trong một cộng đồng. Hai tác phẩm của ông Đạo đức Nicomachean và Chính trị, tác phẩm đầu nói với các phẩm chất đạo đức (hay là “sự xuất sắc”) của một người như là một công dân; tác phẩm thứ hai nói về một dạng nhà nước thích hợp để bảo đảm cho các công dân đều có phẩm chất tốt, và do đó là hoàn thiện. Cả hai cuốn sách đều nói về vai trò quan trọng của sự công bằng trong đời sống dân sự.
Jeremy BenthamNicholas xứ Cusa đã thổi lại tư tưởng của Plato trong những năm đầu thế kỉ 15. Ông đã ủng hộ dân chủ trong châu u thời Trung cổ, cả trong những cuốn sách ông viết lẫn tổ chức triển khai Hội đồng Florence của ông. Không giống như Aristotle và truyền thống lịch sử Hobbes thường đi theo, Cusa xem tổng thể con người là bằng nhau và rất linh ( nghĩa là, được tạo ra theo mẫu của Chúa ), do vậy dân chủ là thể chế công minh duy nhất của nhà nước. Quan điểm của Cusa được một số ít người cho là đã làm bùng nổ thời đại Phục hưng Ý, đưa ra khái niệm ” quốc gia-nhà nước ” .Sau này, Niccolò Machiavelli đã phủ nhận quan điểm của Aristotle và Thomas Aquinas là không thực tiễn. Chính quyền quản lý lý tưởng không phải là hiện thân của những giá trị đạo đức ; mà chính quyền sở tại nên làm những gì cần và đủ, hơn là làm những gì đáng được ca tụng về đạo đức. Thomas Hobbes cũng thử thách nhiều điểm trong quan điểm của Aristotle. Đối với Hobbes, thực chất của con người nhìn chung là chống-xã hội : con người thường mang tính cá nhân vị kỉ, và chủ nghĩa cá thể này làm đời sống khó khăn vất vả trong trạng thái xã hội tự nhiên. Hơn nữa, Hobbes lý luận rằng, mặc dầu con người hoàn toàn có thể có những bất bình đẳng tự nhiên, nhưng những điều này là không đáng kể, chính do không có một kĩ năng hay đức hạnh đặc biệt quan trọng nào làm họ hoàn toàn có thể bảo đảm an toàn khỏi bị hại bởi người khác. Vì những nguyên do này, Hobbes Tóm lại rằng một nhà nước xuất phát từ sự đồng thuận chung để đưa hàng loạt hội đồng ra khỏi trạng thái tự nhiên. Điều này chỉ hoàn toàn có thể làm được bằng cách thiết lập một chính quyền sở tại, nó được trao quyền quản lý hàng loạt hội đồng, và có năng lực làm cho người khác phải kính sợ .
Nhiều người trong thời đại Khai sáng đã không thỏa mãn với những học thuyết đang có trong triết học chính trị, các học thuyết làm giảm đi hay không chú trọng đến khả năng của một nước dân chủ. Jean-Jacques Rousseau là một trong những người cố gắng lật đổ những học thuyết này: ông đáp lại Hobbes bằng tuyên bố rằng con người về bản chất tự nhiên là một dạng “noble savage”, và rằng xã hội và những thỏa thuận xã hội đã làm hỏng đi bản chất tự nhiên đó. Một người chỉ trích khác là John Locke. Trong Second Treatise on Government ông đồng ý với Hobbes rằng quốc gia-nhà nước là một công cụ hiệu quả để đưa con người ra khỏi trạng thái đáng ghét đó, nhưng ông lý luận rằng nhà nước có thể trở thành một định chế ghê tởm nếu so sánh với bản chất tự nhiên tốt đẹp của con người.[17].
Chủ nghĩa nhân quả, đạo nghĩa luận, và đức hạnh học
Triết học phương Đông
Myths & Legends of China, Khổng Tử, minh hoạ trong 1922, của E.T.C. WernerTriết học phương Đông thừa kế những truyền thống cuội nguồn lớn bắt nguồn từ hoặc đã phổ cập tại Ấn Độ và Trung Quốc cổ. Các nhà triết học phương Đông chính yếu gồm Kapila, Yajnavalkya, Thích Ca Mâu Ni, Akshapada Gotama, Nagarjuna, Khổng Tử, Lão Tử, Trang Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử, Chu Hy, Hàn Phi Tử, Vương Dương Minh, Dharmakirti, Sankara, Ramanuja, Madhvacharya, Sri Ramakrishna, Narayana Guru, Vivekananda, Aurobindo, Ananda Coomaraswamy và Sarvepalli Radhakrishnan .Triết học Ấn Độ có lẽ rằng hoàn toàn có thể so sánh được với triết học phương Tây hơn cả. Ví dụ, phe phái Nyaya của triết học Hindu đã mày mò logic như 1 số ít nhà triết học nghiên cứu và phân tích văn minh ; tựa như, phe phái Carvaka mang đặc thù vô thần và kinh nghiệm tay nghề chủ nghĩa. Tuy nhiên, có những sự độc lạ quan trọng, ví dụ điển hình triết học Ấn Độ cổ nhấn mạnh vấn đề vào những học thuyết của phe phái hay những kinh sách cổ, thay vì nhấn mạnh vấn đề vào cá thể những triết gia, hầu hết họ khuyết danh hoặc tên tuổi không được lưu truyền lại .
Triết học Ba Tư
Chịu ảnh hưởng tác động của tư tưởng Hồi Giáo do Muhammad sáng lập .
Triết học Ấn Độ
Trong lịch sử của tiểu lục địa Ấn Độ, theo sau sự thiết lập của nền văn hóa Aryan/Vedic, sự phát triển của các tư tưởng triết học và tôn giáo đã phát triển trong một giai đoạn trên 2 thiên niên kỉ đã đưa đến sự phát triển của 6 trường phái của triết học Hindu aastika (chính thống). Những trường phái này được xem là đồng nghĩa với Ấn Độ giáo, là một phát triển của Tôn giáo Veda lịch sử.
Triết học Hindu đã làm nên một phần của văn hóa truyền thống của Nam Á, ảnh hưởng tác động đến tận miền Khu vực Đông Nam Á .
Triết học Trung Quốc
Triết học có ảnh hưởng tác động rất sâu rộng đến nền văn minh Trung Quốc, và cả Đông Á. Nhiều phe phái triết học đã được hình thành trong thời kỳ Xuân Thu và Chiến Quốc, và được biết với tên gọi Bách gia chư tử. Bốn trào lưu có tác động ảnh hưởng nhất là Nho gia, Đạo gia, Mặc gia và Pháp gia. Sau này, vào thời nhà Đường, Phật giáo từ Ấn Độ cũng trở thành một trào lưu tôn giáo và triết học. ( Cũng nên quan tâm là trong tư tưởng phương Đông, không giống với Tây phương, giữa triết học và tôn giáo không có ranh giới rõ ràng. ) Giống với triết học Tây phương, triết học Trung Quốc có nhiều tư tưởng phức tạp và phong phú với nhiều phe phái và đều đề cập đến mọi nghành và chuyên ngành của triết học .
Ảnh hưởng của triết học
Mặc dù có vẻ như nằm trọn vẹn trong phạm trù trừu tượng, triết học cũng có vận dụng thực tiễn. Điển hình nhất là vận dụng trong nguyên tắc xử thế, như nguyên tắc xử thế trong nghề nghiệp, và triết lý chính trị. Triết lý chính trị và kinh tế tài chính của Khổng Phu Tử, Kautilya, Tôn Tử, John Locke, Jean-Jacques Rousseau, Karl Marx, John Stuart Mill, Mahatma Gandhi, Robert Nozick và John Rawls đã được dùng làm nền móng hình thành những triều đại, chính quyền sở tại đương thời cũng như làm cơ sở biện minh cho hành vi của họ .Cũng nên nhấn mạnh vấn đề triết học giáo dục ” Giáo dục đào tạo tiên tiến và phát triển ” do John Dewey chủ trương có tác động ảnh hưởng sâu đậm trong giải pháp giáo dục tại Hoa Kỳ trong thế kỷ 20 hoặc những triết gia Kỷ Niên Mới, như trong ” Tiên tri Celestine “, đã vô tình giáo dục nhân gian về tâm ý con người, và sức mạnh của quan hệ người với người, qua những ẩn dụ tôn giáo .Một vận dụng thực tiễn nữa của triết học là trong Nhận thức luận – một ngành triết học khám phá về sự hiểu biết, dẫn chứng đơn cử và thực sự thoả đáng. Hai thí dụ của nhận thức luận và logic vận dụng trong thực tiễn hằng ngày là tin tức báo chí truyền thông và những cuộc Tìm Hiểu Thêm của công an. Nhận xét, suy diễn logic chung chung có năng lực giúp cho công dân hoàn toàn có thể phán xét khi nghe, đọc tin tức hay bài phản hồi, đàm đạo. Triết lý trong khoa học khám phá và lý giải về những khúc mắc trong giải pháp khoa học. Mỹ học giúp diễn đạt về nghệ thuật và thẩm mỹ. Ngay cả bản thể học, một ngành triết rất trừu tượng và có vẻ như ít có vận dụng nào thực tiễn, lại góp thêm phần quan trọng trong suy luận logic của ngành khoa học máy tính .Nói chung, nhiều loại ” luận lý ” ( như ” luận lý về luật ” ) có năng lực giúp người trong trình độ hiểu thấu đáo hơn về kim chỉ nan và khái niệm trong ngành của mình .Thường thì triết học được xem là một nghiên cứu và điều tra một nghành nghề dịch vụ chưa được hiểu đủ để hoàn toàn có thể trở thành nhánh tri thức của riêng mình. Những gì thời xưa từng chỉ là những chủ đề triết học thì đến thời tân tiến đã trở thành những ngành riêng, ví dụ điển hình tâm lý học, xã hội học, ngôn ngữ học, và kinh tế tài chính học. Khoa học máy tính, khoa học nhận thức và trí tuệ tự tạo là những nghành nghiên cứu và điều tra văn minh mà triết học đã từng đóng một vai trò quan trọng trong quy trình tăng trưởng .Hơn thế, mới tăng trưởng một phân ngành triết học đã dành hết năng lực để vận dụng triết học vào những yếu tố của đời sống thường ngày đã được tăng trưởng gần đây, được gọi là ” triết học lời răn ” philosophical counseling. Nhiều nhà triết học phương Đông hoàn toàn có thể giúp hàng triệu người đang chịu sự dằn vặt tâm ý bằng cách xem xét sự phiền muộn của họ bằng cách thiền để gợi lại ký ức và sợi dây liên kết sức mạnh giữa sức mạnh sức khỏe thể chất và sức mạnh tâm hồn .
Thư mục
Nhập môn triết học
Cho người mới khám phá
Các yếu tố triết học
What Does It All Mean? A Very Short Introduction to Philosophy by Thomas NagelA Short History of Modern Philosophy by Roger ScrutonWorld Philosophies by Ninian SmartIndian Philosophy: a Very Short Introduction by Sue HamiltonA Brief Introduction to Islamic Philosophy by Oliver LeamanEastern Philosophy For Beginners by Jim Powell, Joe LeeAn Introduction to African Philosophy by Samuel Oluoch ImboPhilosophy in Russia: From Herzen to Lenin và Berdyaev by Frederick CoplestonContinental Philosophy: A Very Short Introduction by Simon CritchleyComplete Idiot’s Guide to Eastern Philosophy by Jay StevensonClassic Asian Philosophy: A Guide to the Essential Texts by OmegaX
Tác phẩm triết học
Philosophic Classics: From Plato to Derrida (4th Edition) by Forrest E. BairdThe Story of Philosophy by Will DurantClassics of Philosophy (Vols. 1 & 2, 2nd edition) by Louis P. PojmanClassics of Philosophy: The 20th Century (Vol. 3) by Louis P. PojmanThe English Philosophers from Bacon to Mill by Edwin Arthur BurttEuropean Philosophers from Descartes to Nietzsche by Monroe BeardsleyContemporary Analytic Philosophy: Core Readings by James BaillieExistentialism: Basic Writings (Second Edition) by Charles Guignon, Derk PereboomThe Phenomenology Reader by Dermot Moran, Timothy MooneyMedieval Islamic Philosophical Writings edited by Muhammad Ali KhalidiA Source Book in Indian Philosophy by Sarvepalli Radhakrishnan, Charles A. MooreA Source Book in Chinese Philosophy by Wing-Tsit ChanKim, J. and Ernest Sosa, Ed. (1999). Metaphysics: An Anthology. Blackwell Philosophy Anthologies. Oxford, Blackwell Publishers Ltd.The Oxford Handbook of Free Will (2004) edited by Robert KaneThe Oxford Companion to Philosophy edited by Ted HonderichThe Cambridge Dictionary of Philosophy by Robert AudiThe Routledge Encyclopedia of Philosophy (10 vols.) edited by Edward Craig, Luciano Floridi (also available online by subscription); orThe Concise Routledge Encyclopedia of Philosophy edited by Edward Craig (an abridgement)Routledge History of Philosophy (10 vols.) edited by John MarenbonHistory of Philosophy (9 vols.) by Frederick CoplestonA History of Western Philosophy (5 vols.) by W. T. JonesEncyclopaedia of Indian Philosophies (8 vols.), edited by Karl H. Potter et al (first 6 volumes out of print)Indian Philosophy (2 vols.) by Sarvepalli RadhakrishnanA History of Indian Philosophy (5 vols.) by Surendranath DasguptaHistory of Chinese Philosophy (2 vols.) by Fung Yu-lan, Derk BoddeEncyclopedia of Chinese Philosophy edited by Antonio S. CuaEncyclopedia of Eastern Philosophy and Religion by Ingrid Fischer-Schreiber, Franz-Karl Ehrhard, Kurt FriedrichsCompanion Encyclopedia of Asian Philosophy by Brian Carr, Indira MahalingamA Concise Dictionary of Indian Philosophy: Sanskrit Terms Defined in English by John A. GrimesHistory of Islamic Philosophy edited by Seyyed Hossein Nasr, Oliver LeamanHistory of Jewish Philosophy edited by Daniel H. Frank, Oliver LeamanA History of Russian Philosophy: From the Tenth to the Twentieth Centuries by Valerii Aleksandrovich KuvakinAyer, A. J. et al. Ed. (1994) A Dictionary of Philosophical Quotations. Blackwell Reference Oxford. Oxford, Basil Blackwell Ltd.Blackburn, S., Ed. (1996)The Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford, Oxford University Press.Mauter, T., Ed. The Penguin Dictionary of Philosophy. London, Penguin Books.Runes, D., ED. (1942). The Dictionary of Philosophy. New York, The Philosophical Library, Inc.Angeles, P. A., Ed. (1992). The Harper Collins Dictionary of Philosophy. New York, Harper Perennial.Bunnin, N. et. al.,Ed.(1996) The Blackwell Companion to Philosophy. Blackwell Companions to Philosophy. Oxford, Blackwell Publishers Ltd.Popkin, R. H. (1999). The Columbia History of Western Philosophy. New York, Columbia University Press.
Tham khảo
Xem thêm
Liên kết ngoài
Diễn đàn
Tổ chức
Xem thêm: Cùng Tìm Hiểu Thêm Các Chức Danh Giám Đốc Trong Công Ty